درخت «شاتوت» یا «شاه توت» را که خواص بسیاری برای آن ذکر کرده‌اند، بومی ایران وترکیه می‌دانند. از شاتوت که برخی آن را «توت سیاه» هم نام نهاده‌اند، می‌‌توان در شکل‌‌های متفاوتی، به صورت خام، پخته، یا مربا، نوشیدنی و... بهره برد. در ادامه با برخی خواص آن آشنا می‌شوید.

شناسنامه
 
تیره: توت Moraceae
نام لاتین: Moras nigra L
نام انگلیسی: Black mulberry – Persian mulbery
 
دو نوع توت سیاه وجود دارد یکی درست مثل توت سفید بوده و تمام خواص و شکل و فرم آن را دارد و حتی مزه‌اش هم مانند توت سفید شیرین بوده تنها رنگش سیاه است. این توت و درختش در ایران نادر است. نوع دیگر که نه تنها در از لحاظ رنگ میوه با توت سفید شباهتی ندارد بلکه مزه‌اش هم با آن بکلی فرق داشته و در اغلب نقاط ایران بنام شاه توت معروف و در یزد توت سیاه و درهمدان توت شرابی نامیده می‌شود.
درخت شاتوت درختی است به ارتفاع 4 تا 10 مترکه به حالت طبیعی به ارتفاع 20 متر نیز می‌رسد. رنگ پوست آن قهوه‌ای تا قهوه‌ای سیر ولی شاخه‌هایش تا اندازه‌ای سبز روشن و با دانه دانه‌های فراوان روی پوست آن است. جوانه‌هایش نسبتاً قوی و کلفت (قوی‌تر از جوانه‌های درخت توت سفید) و براق به شکل بیضی مخروطی و به رنگ قهوه‌ای بنفش هستند.

طول برگ‌هایش 7 تا 18 سانتی متر و عرض آن حدود 8 سانتی متر است. فرم آن‌ها بیضی تا قلبی شکل با حاشیه‌ای دندانه دار ونوک تیز و کوچک هستند. برگ‌ها در سطح بالایی سبز تیره رنگ بوده و تعدادی مونیز رویشان دیده می‌شوند. سطح پائینی آن سبز روشن با موهای زیادتری هستند طول دسته برگ حدود 2 سانتی متر و کمی کلفت با موهایی نسبتاً زیاد‌تر از برگ است. از برگ های توت سیاه (شاه توت) در پرورش کرم ابریشم استفاده نمی‌کنند چون کرم‌ها باخوردن مقدار زیاد آن بیمار شده و تلف می‌شوند.
گل نر کوتاه و کلفت و به رنگ سبز تیره است گل ماده از گل نر هم کوتاه‌تر است.

گوشت میوه‌ها از دیواره گل‌ها بوجود می‌آیند که رنگ آن‌ها قرمز تیره یا آبی سیاه می‌شود. تنها کمی قبل از افتادن از درخت قابل خوردن می‌شوند. چون تا کمی پیش از رسیدن مزه ترشی دارند که برای خوردن جالب نیستند. زمان گلدهی آن معمولاً اردیبهشت ماه است. میوه‌های شاه توت را خشک نمی‌کنند و تنها به صورت تازه مصرف می‌شوند. درخت شاه توت اغلب پررشد‌تر و بلند‌تر از درخت توت سفید است و تا ارتفاع 1500 متر از سطح دریا و بیشتر هم می‌تواند بخوبی رشد کرده و میوه بدهد.
 
خواص
 
محققان انجمن تغذیه آمریکا، شاتوت را در مقایسه با 40 نوع میوه تازه دیگر، به عنوان اولین میوه از نظر فعالیت آنتی‌اکسیدانی قرار داده‌اند که دارای فیتوکمیکال‌‌های قوی مانند آنتوسیانین است. آنتوسیانین رنگدانه ‌ای است که رنگ سیاه شا‌توت از آن ناشی می‌‌شود. شاتوت‌ها، گوشتی و خوشمزه هستند و دارای کالری پایینی بوده (در هر 100 گرم، 43 کالری) و سرشار از خواص مفید برای بدن می باشند.
 
این نوع توت حاوی منبع خوبی از ویتامین C و آنتی‌اکسیدان بالایی است. مصرف غذاهای سرشار از ویتامین C مقاومت بدن را در برابر عوامل عفونت‌ زا ‌افزایش داده و التهاب را از بین برده و با رادیکال‌های آزاد مضر برای بدن مبارزه می‌ کنند. وجود انواع آنتی ‌اکسیدان ‌های گوناگون در شاتوت، «درجه ظرفیت جذب رادیکال‌‌های آزاد» آن را که یک شاخص اندازه‌ گیری تاثیر مواد غذایی در پیشگیری از سرطان‌ است، به رقم 5350 در هر صد گرم رسانده است.

سایر آنتی ‌اکسیدان‌‌ها و فنول‌‌های موجود در شاتوت شامل موارد زیر هستند: الاژیک اسید، روتین، گالیک اسید، هیدروکافئیک اسید، پی کوماریک اسید، سینامیک و آنتی‌ اکسیدان‌‌های مشهور یعنی ویتامین ‌های A و C. شاتوت‌ها حاوی مقدار مناسبی از ویتامین A و یتامین E هستند. شاه‌توت به دلیل داشتن ویتامین A در شادابی و زیبایی پوست نقش بسزایی دارد.  شاتوت‌ها منبع خوبی از آهن هستند که به ندرت در دیگر انواع توت‌ها پیدا می‌‌شود.
 
این میوه همچنین سرشار از پتاسیم، ‌منگنز و منیزیم است. پتاسیم بخش مهمی از سلول و مایعات بدن است که میزان ضربان قلب و فشار خون را کنترل می‌‌کند.
 
شاتوت دارای مقدار فراوانی ویتامین B کمپلکس و نیز ویتامین K است. این نوع توت حاوی مقدار بسیار خوبی از ویتامین B6، نیاسین، ریبوفلاوین و اسیدفولیک است. این ویتامین‌‌ها دارای وظایف مشترکی بوده و به بدن در سوخت و ساز کربوهیدرات ‌ها، پروتئین‌‌ها و چربی ‌ها کمک می‌‌کنند. وجود این مواد مغذی و نقش هم‌افزایی این مواد مغذی بر یکدیگر سبب شده است تا این میوه به‌ عنوان منبعی خوب برای تامین نیاز روزانه به ریزمغذی ‌های گوناگون مورد توجه قرار گیرد.
 
شاتوت از ساخته شدن کلسترول بد که به بیماری ‌ها و حملات قلبی منجر می‌‌شود، جلوگیری می‌ کند. علاوه بر این، شاتوت دارای ویتامین‌ هایA، C و املاح روی، پتاسیم، آهن، کلسیم و منیزیم است.
 
محتوای متعادل تانن موجود در شاتوت به استحکام جداره رگ‌‌ها کمک کرده و از خون ‌ریزی‌‌های پوستی جلوگیری می‌‌کند. مصرف منظم این میوه فرآیند پیر شدن را کند می‌ کند و به دلیل وجود خاصیت ضد باکتریایی آن، به بهبود اسهال ناشی از باکتری‌‌ها کمک می‌ کند.
 
مصرف عصاره شاتوت در افراد دچار واریس سبب کاهش نشت دیواره نازک رگ ‌های خونی می‌شود. این عصاره دارای آنتی ‌اکسیدان ‌هایی به نام آنتوسیانیدین است. آنتوسیانیدین‌ به بهبود بافت پیوندی آسیب دیده کمک می‌‌کند. مصرف میوه شاتوت نیز اثر مشابهی در رفع این مشکل دارد. غرغره? آب شاتوت برای زخم ‌ها و جوش‌‌های دهان مفید است و ورم حلق، درد گلو و تورم لثه را التیام می‌‌بخشد.
 
اگر شاتوت را صبح ناشتا بخورید، ملین است. خاصیت ضدالتهابی از دیگر فواید این میوه است که می‌تواند برای درمان بیماری آرتریت روماتوئید (التهاب مفاصل) ‌ مفید باشد.
 
شاتوت از نظر طبیعت، سرد و خشک است و قابض. عطش را فرو می‌ نشاند و اشتها را بیدار می‌‌کند. با توجه به وجود قند طبیعی فروکتوز در این میوه در صورت مصرف درست و به اندازه آن، برای افراد دیابتی نیز مفید بوده و حتی می‌‌تواند جایگزین مناسبی برای مصرف قند باشد.
 
بازکننده گرفتگی ‌ها بوده و عوارض صفرا را از بین می‌‌برد. همچنین برای تسکین زخم ‌های روده‌ای مناسب است. عصاره آن‌ به ‌طور موثری از رشد سرطان سینه و دهانه رحم جلوگیری می‌ کند و به علاوه موثر‌ترین عامل در کاهش رشد سلول ‌های سرطانی در سینه است.
 
خواص برگ
 
استفاده از جوشانده برگ‌‌های این میوه برای برطرف کردن حالت تهوع از قدیم معمول بوده و ریشه آن برای درمان اسهال خونی استفاده می‌‌شده است. در برگ شاتوت ماده‌‌ای ضد قند وجود دارد که می‌ تواند مرض قند را درمان کرده و قند خون را کاهش دهد. به همین دلیل می‌‌توان از آن در صورت وجود قند در ادرار و معالجه دیابت استفاده کرد.
 
آب دم کرده ریشه توت و شاتوت که با حدود 40 گرم ریشه دم شده باشد برای دفع انگل کدو خصوصا اگر برگ شفتالو به آن اضافه کرده باشند، مفید است. خوردن دم کرده برگ آن نیز همین اثرات را دارد.
مزمزه آن برای درد دندان و کمپرس آن برای تحلیل ورم‌‌های روده سودمند است.
 
گفته می‌شود با گنجاندن میوه‌هایی مانند شاتوت در رژیم غذایی خود می‌توان عملکرد مغز را بهبود بخشید و آن را تقویت کرد. محققان معتقدند فلاونوئید‌ها از جمله آنتوسیانین و فلاونول ‌های موجود در این میوه و خانواده آن از طریق راه ویژه ‌ای در هیپوکامپوس مغز می‌ توانند پروتئین‌‌های خاصی را فعال کرده و حافظه را تقویت کنند. هیپوکامپوس بخشی از مغز است که یادگیری و حافظه را کنترل می‌‌کند. از آن جا که تقویت حافظه درازمدت و کوتاه‌مدت در سطح مولکولی در نورون‌‌ها کنترل می‌‌شود، خوردن این میوه می‌تواند ظرفیت حافظه را تا حد زیادی افزایش داده و منجر به تقویت آن شود.
 
چند توصیه
 
شاه‌توت در معرض آ‌لودگی‌‌های مختلفی قرار دارد. این میوه در صورت تماس با فضله پرندگان بر روی درخت ممکن است با میکروب ‌های سالمونلا، ایکولای و انواع ویروس ‌ها و قارچ‌‌ها آلوده شود. مهم ‌تر آنکه اگر یک میوه آلوده داخل ظرفی قرار گیرد، می‌‌تواند تمامی شاه‌توت‌‌های داخل ظرف را آلوده کند.
 
نکته دیگر سموم دفع آفات است که ممکن است در این محصول استفاده شود. این میوه به دلیل آنکه بدون پوست است و از آنجا که سم مستقیما وارد گوشت این میوه می‌‌شود، اگر فاصله زمانی استفاده از سم تا مصرف میوه رعایت نشود فرد با توجه به نوع سم مصرفی در معرض انواع بیماریهای کبدی و سرطان ها قرار می‌‌گیرد.  بر این اساس بهتر است این میوه را پس از شستشو میل کنید. همچنین اگر شاتوت تازه را بسرعت فریز کنید، مواد مغذی آن بخوبی حفظ می شود.

چند خاصیت دیگر
 

2- طبیعتی سرد دارد و صفرا و گرمی را از بین می‌برد.
3- میوه‌ای مغذی و نیرو بخش است.
4- مصرف آن خون را تصفیه می‌کند.
5- میو? نرسیده آن اثر ضد اسهال (قابض) دارد.
6- اگر صبح ناشتا رسیده آن را بخورید ملیّن است ومانند مسهل عمل کرده و یبوست را از بین می‌برد.
7- به علت دارا بودن ویتامین‌های «آ-A» و «ث-C» در رفع خستگی ناشی از فعالیتهای فکری مفید است.
8- مصرف این میوه خوش طعم، بدن را ضد عفونی می‌کند.
9- غرغره کردن آب شاه توت نارس برای درمان برفک، آنژین، ورم دهان، درد گلو، آفت (جوش های دهان) و التهاب مخاط دهان مفید است.
10- طعم ترش آن عطش را رفع می‌کند.
11- ضماد شاه توت به تنهایی و یا مخلوط با سرکه طبیعی می‌تواند ترک های جلدی و ترک بین انگشتان و کف پا را از بین ببرد.
12- اگر شیره میوه کاملا نرسیده آن را هر روز به مقدار یک یا دو استکان بخورید، اسهال‌های ساده و بعضاً اسهال‌های خونی را درمان می‌کند.
13- اگر 15 گرم پوست ریش? درخت شاه توت را در 250 گرم آب بجوشانید و هر صبح ناشتا میل کنید برای دفع کرم و انگل روده مفید است.
14- برای درمان تب های متناوب می‌توانید جوشاند? 40 تا 80 گرم برگ درخت شاه توت در یک لیتر آب مصرف کنید.
15- جوشاند? برگ درخت شاه توت به مقدار 60 گرم در یک لیتر آب، درد دندان را هر قدر که شدید باشد، تسکین داده و آرام می‌کند؛ برای این منظور باید در چند نوبت جوشانده را به صورت گرم مدتی در دهان نگاه داشت سپس بیرون ریخت.
16- مرهم و ضماد سایید? برگ درخت شاه توت با روغن زیتون جهت التیام زخم‌های پوستی و سوختگی آتش مفید است.
17- ضماد برگ له شد? درخت آن برای درمان گزش حشرات مفید است.

توجه
 
- یادتان باشد شاه توت را با شکم پر نخورید، چون تولید گاز و نفخ می‌کند.
- اگر شاه توت را روی غذایی مانند ماست بخورید تولید اسهال می‌کند.
- بعد از خوردن شاه توت، غذا و خوراکی‌های ترش میل نکنید.
- یک خاصیت جالب شاتوت آن است که مالیدن برگ شاه توت روی پوست، رنگ حاصل از میو? آن را از بین می‌برد.