گردش ماه بار دیگر ما را در آستانه حلول ماه مبارک رمضان قرارداد. با ورود به ماه رمضان عبادت خاص این ماه نیز در اذهان تداعی می شود. از اینرو ماه رمضان را ماه روزه نیز گفته اند. همچنین چون بنا به روایات مصداق صبر در قرآن روزه دانسته شده است ، آن را ماه صبر نیز گفته اند. ماه خدا و ماه میهمانی الهی از دیگر اسامی است که به اعتبارهای مختلف به این ما عزیز داده شده است .بهترین و پرفیض ترین عبادت در بهترین ایام و لیالی اوقات ، موجبات رشد و تعالی انسانها و دستیابی به قرب الهی را آسانتر می سازد و از مصادیق نور علی نور محسوب می شود.

این پژوهش بر آن است تا به بررسی جایگاه، روزه در اسلام بپردازد. از این رو با بررسی قرآن و احادیث سعی شده تا برداشت مفیدی از روزه ارائه گردد، بر خلاف سایر تحقیقات مشابه از بیان احکام و فضایل روزه، که معروف همگان است تا حد امکان خودداری گردیده و به بیان ماهیت اصلی روزه پرداخته شده.

روزه، عملی عبادی است که خداوند آنرا به همه ادیان ابراهیمی قبل از اسلام و بعد از اسلام نیز نازل نمود. ازاین رو با پرداختن به ماهیت و شرایط عمیق روزه می‌توان به هدف خداوند از روزه و جایگاه آن و سپس وظیفه اصلی روزه دارای پی برد.

رمضان چیست ؟ 

رمضان از ماده «رمض » و اصل آن به معنای شدت تابش آفتا بر خاک است . علت این تسمیه آنست که عرب ماهها را با زمانی که در آن واقع شوند نامگذاری کرده است . رمضان در زمان شدت گرما بود و جمع آن را رمضانات گفته‌اند و گفته شده رمضان از نامهای خداوند است . از مجاهد نقل شده که نگو رمضان بلکه بگو ماه رمضان ، زیرا تو نمی‌دانی رمضان چیست؟ نظیر این سخن با اندکی تفاوت در المیزان نیز آمده است .

در مختار الصحاح ضمن قبول وجه تسمیه رمضان طبق قول مجمع البیان ، گفته است نماز ظهر ، نماز رمض خوانده می شود زیرا باید آن را در اوج شدت آفتاب خواند. همانجا علاوه بر آنکه جمع رمضان را رمضانات نوشته ، تصریح می کند که ارمضا نیز جمع کلمه رمضان است و هم در آن کتاب رمض به معنای احتراق نیز می باشد، که در این صورت ماه رمضان را از آن جهت رمضان می گویند که با سوختن گناهان مومنان ، آنها پاک شده و زوائد روحی و روانی افراد صالح تصفیه می شود.

میبدی در تفسیر خود وجه تسمیه رمضان را اینگونه می گوید:

اشتیاق "رمضان" از "رمضا" است یا از "رمض" . اگر از رمضا است ، آن سنگ گرم باشد که هر چه در آن نهند بسوزد و اگر از رمض است باران باشد که به هرچه برسد آن را بشوید. مصطفی صلی الله علیه و آله را پرسیدند که رمضان چه باشد؟ گفت: ارمض الله فیه دنوب المؤمنین و غفرهالهم. خدواند گناهان مؤمنان را شسته و یامی سوزاند و آنها را می آمرزد.

ماه رمضان به خاطر نزول قرآن در آن ماه ، برتر شده است . خدواند متعال در آیه 185 سوره بقره می فرماید: «شهر رمضان الذی انزل فیه القران هدی للناس و بینات من الهدی و الفرقان فمن شهد منکم الشهر فلیصه ...» ماه رمضان ماهی است که قرآن در آن برای هدایت بشر و راهنمایی و تشخیص حق از باطل نازل شده است . پس هر کس ماه رمضان را دریابد باید تمام آن ماه را روزه بدارد...

نه تنها قرآن در ماه رمضان فرو فرستاده شده است ، بلکه کتب دیگر آسمانی نیز در این ماه نازل شده اند . امام صادق علیه السلام در این باره می فرماید :« نزلت التوراه فی ست مضین من شهر رمضان ...» شش ، دوازده وهیجده روز از ماه رمضان گذشته بود که به ترتیب تورات ، انجیل و زبور نازل شد و قرآن در شب قدر فرو فرستاده شد. علاوه بر آن مصحف ابراهیم و نوح و ... در این ماه نازل شده است .پس می توان گفت که ماه رمضان ، ماه نزول کتب آسمانی است که خود رحمتی است از طرف خداوند برای بندگان که با ماه رحمت خدا سازگاری نیز دارد.

طبق تصریح بیشتر دانشمندان اهل سنت ، بعثت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نیز در این ماه انجام پذیرفته است . بر این اساس ماه رمضان می تواند به ماه بعثت نیز نام یابد. بر اساس نظر این گروه از دانشمندان ، بعثت پیامبر در یکی از روزهای 17 و 18 و 24 صورت پذیرفت ، اینان از یک سو چون بعثت را مقارن با نزول قرآن دانسته و از سوی دیگر و به تصریح خود قرآن ، قرآن در ماه رمضان نازل شده است و نیز با استناد به برخی روایات ، این رای را پذیرفته اند که مستندات آنها و دلایل مخالفان این نظریه و نظریات دیگر به ویژه در درسنامه علوم قرآنی آمده که خوانندگان به این بحثهای نسبتا مفصل مراجعه کنند.

انس بن مالک می گوید:از رسول خدا شنیدم که فرمود : این ماه رمضانست که آمده ، در آن درهای بهشت باز و درهای آتش بسته و شیاطین در غل و زنجیر می باشند.

در ماه رمضان شب قدر قرار دارد و به این وسیله یعنی به وسیله شب قدر نیز ماه رمضان از دیگر ماههای سال متمایز می شود . همان شب قدری که از هزار ماه بهتر است و زمین از حضور ملائکه و روح بر می شود . در شرافت شب قدر همین بس که اولیای الهی به خاطر درک آن ، تمام شبهای سال و یا حداقل تمام شبهای ماه رمضان را تا صبح به عبادت و تضرع می پرداختند تا آن را درک نمایند . شب قدر قبل از بعثت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نیز وجود داشته و استمرار آن تا آخر الزمان مورد قبول اکثر قریب به اتفاق دانشمندان است و روایات نیز آن را تاکید می کند و چون شب قدر به تصریح قرآن و استظهاری که از آیات سوره قدر و آیه 185 سوره بقره می شود ، در ماه رمضان قرار دارد، پس رمضان از ابتدا تاکنون دارای این شرافت بوده است .

غفران الهی در ماه رمضان بیش از ماههای دیگر شامل حال بندگان می شود . به طوری که رسول گرامی اسلام «ص » ضمن روایتی می فرماید :«...در روز اول ماه رمضان دستهای شیاطین در غل و زنجیر است و در هر شب هفتاد هزار نفر آمرزیده می شوند . وقتی شب قدر شد خدا به اندازه ای که در ماه رجب و شعبان و رمضان تا آن زمان آمرزیده است . می آمرزد و بین مومن و برادرش دشمنی باقی نمی ماند ...»

در کشف الاسرار و عده الابرار خطبه ای نسبتا مفصل از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده که آن حضرت آن را در آخر ماه شعبان ایراد فرموده است . به دلیل مفصل بودن آن ، ترجمه چند جمله را می آوریم:«ای مردم ...ماه رمضان ماهی است که ابتدایش رحمت ، میانه اش مغفرت و انتهایش رهایی از آتش است ... و آن ماه صبر است و ثواب صبر، بهشت است و آن ماه تصفیه است و ماهی است که در آن روزی مومن زیاد می شود ...»

رسول گرامی اسلام (ص ) در آخرین جمعه ماه شعبان خطبه ای خواند که بهترین گویایی را در عظمن رمضان دارا می باشد که ما برای تبرک و تاثیر بیشتر بر نفوس ، به بخشی از این خطبه اشاره می کنیم :

« ای مردم ! ماه خدا با برکت ، آمرزش و رحمت به سوی شما رو آورده است . این ماه نزد خدا برترین ماههاست . روزهای آن برتر از روزهای دیگر و شبهای آن بهترین شبها و لحظات و ساعات این ماه بهترین ساعات است . ماهی است که به میهمانی خدا دعوت شده اید و از کسانی که مورد اکرام خدا هستند، می باشید. نفسهای شما همچون تسبیح خدا ، خوابتان چون عبادت ، اعمالتان مقبول و دعایتان مستجاب است . بنابراین با نیتهای خالص و دلهای پاک از خداوند بخواهید تا شما را در روزه داشتن و تلاوت قرآن در این ماه توفیق دهد. چرا که بدبخت کسی ایت که از آمرزش الهی در این اه بزرگ محروم گردد. باگرسنگی و تشنگی خویش در این ماه به یاد گرسنگی و تشنگی رستاخیز باشید ، بر فقرا و بینوایان بخشش کنید ، پیران خویش را گرامی دارید . به خردسالان رحمت آورید و پیوند خویشاوندی را محکم سازید.

زبانهایتان را از گناه بازدارید ، چشمان خویش را از آنچه نگاه کردنش حلال نیست بپوشانید. گوشهای خویش را از آنچه شنیدنش حرام است ، بازدارید ، بر یتیمان مردم شفقت و محبت کنید تا با یتیمان شما چنین کنند ... از گناهانتان بسوی خدا توبه کنید ، هنگام نماز دستهایتان را برای دعا به سوی خدا بلند کنید ، مسلما وقت نماز بهترین ساعات است که خداوند با رحمت به بندگانش نگاه می کند . وقتی می خوانندش ، آنها را اجابت می کند... ای مردم جانهایتان مرهون اعمالتان است، پس آن را به وسیله استغفار آزاد کنید و پشتهایتان با گناه سنگین شده است ، پس آن را با طول سجود خود سبک کنید .

بدانید که خداوند به عزتش قسم یاد کرده که نمازگزاران و سجده  کنندگان را عذاب ندهد . روز رستاخیزی که مردم نزد پروردگار جهانیان قیام می کنند، هرگز به آنان آتش را نشان نمی دهد...

هر کس جلوی شر را بگیرد، روز قیامت خداوند غضبش را از او می پوشاند و کسی که یتیمی را اکرام کند ، خداوند روز قیامت او را گرامی دارد و کسی که رحمتش را در  آن به دیگران برساند، خداوند روز قیامت رحمتش را به او می رساند و کسی که رحمتش را در این ماه قطع کند ، خدا نیز رحمتش را در روز قیامت از او قطع کند.... و کسی که یک آیه از آیات قرآن را تلاوت کند ، مانند اینست که اجر ختم قرآن را در غیر ماه رمضان برده باشد...

ای مردم در این ماه درهای بهشت بازست، پس از پروردگارتان بخواهید که آن را به روی شما نبندد و درهای دوزخ بسته است پس از پروردگارتان بخواهید که آن را به روی شما باز نکند. شیاطین در این ماه در غل و زنجیرند، از پروردگارتان بخواهید که آنان را بر شما مسلط نکند. علی (ع) فرمود: برخاستم و عرض کردم : ای فرستاده خدا برترین اعمال در این ماه چیست ؟ فرمود : این ابوالحسن ! بهترین اعمال در این ماه پرهیز از محرمات الهی است .»

تاریخچه روزه:

تاریخ روزه، برای اولین بار در اسلام به سال 6 ه.ق می‌رسد، زمانی که پیامبر صلی‌الله علیه و آْله و سلم پس از صلح حدیبیه، راهی مدینه شدند، ایشان در مدینه اعمال ماه رمضان و سپس شوال را بجا آوردند. اسلام جایگاه خاصی برای روزه قائل می‌باشد، تا آنجا که در حدیثی از پیامبر صلی‌الله علیه و آْله و سلم یکی از ستون‌های محکمی که اسلام برآن استوار گردیده را، روزه‌داری در ماه رمضان می‌شمردند. و در جایی دیگر یکی از سه ساحت بهره‌برداری از اسلام را روزه می‌دانند.

روزه گرفتن تنها متعلق به دین اسلام نمی‌باشد، در قرآن کریم آمده: « ... روزه بر شما واجب شده، همانطور که بر اقوام قبل از شما واجب شده بود.» طبق این آیه روشن می‌شود که روزه در همه ادیان پیشین وجود داشته. خداوند برای شفاف نمودن بیشتر این موضوع به ذکر نمونه‌ای از آن در قرآن می‌پردازد، قرآن کریم به جریان تولد حضرت عیسی اشاره نموده و خطاب به حضرت مریم می‌فرماید: « .... اگر کسی از آدمیان را دیدی، بگو برای خدا روزه نذر کرده‌ام.» البته روزه ایشان مستحبی بود که به واسطه نذر واجب می‌گشت اما از دیگر سو، پیام دیگر آیه عنایت خاصی است که خداوند به روزه دارد و آنرا به افراد برگزیده خود سفارش می‌نمایند.

تعریف روزه:

روزه از جمله اعمال عبادی است که خداوند به آن امر فرموده است که در آن، انسان در طول مدت معین و ساعات خاصی از شبانه روز، از خوردن و آشامیدن و ... در برخی موارد، حتی صحبت کردن دست می‌کشد.

روزه در گام اول عبارت است از حفظ شکم و شهوت از خوردن و آشامیدن و بهره گیری از غریزه جنسی و رعایت آداب ظاهری که در توضیح المسائل‌ها بیان شده.

در گام بعد حفظ زبان، گوش، چشم، دست و پا و سایر اعضا و جوارح از گناهان را دربر می‌گیرد که در صورت عدم رعایت آنها، روزه باطل می‌گردد. اما همه اینها بهانه‌ای است تا انسان بیشتر به نفس خود توجه پیدا کند.

هدف نهایی روزه، رسیدن به این مرحله است که آن روزه قلب از هموم دنیوی و افکار پست و نگهداری او از ماسوی الله می‌باشد.

علی علیه‌السلام می‌فرماید: «روزه دل با ارزش‌تر از روزه زبان و روزه زبان، باارزش‌تر از روزه شکم است.»

شرایط روزه:

همانطور که بیان گردید، روزه دست کشیدن و خودداری از خوردن و آشامیدن است البته، آسان‌ترین چیزی که خداوند بر روزه‌دار واجب نموده، همین امر می‌باشد.

این حداقل کار، نیز تاثیرات خاص خود را در انسان می‌گذارد، در حدیثی از معصوم علیه‌السلام آمده: «با گرسنگی، مجاری شیطان را تنگ نمایید، که او مانند خون در بدن انسان جاری است.» در همین راستا، پیامبر صلی‌الله علیه و آْله و سلم می‌فرماید: « کسی که شکم خود را گرسنه نگه دارد، اندیشه‌اش تربیت می‌شود.» ایشان همچنین می‌فرمایند: «با تشنگی و گرسنگی با نفس‌هایتان مبارزه کنید، همانا پاداش این کار همانند پاداش مبارزه در راه خداست و عملی دوست داشتنی‌تر از گرسنگی و تشنگی نزد خدا نیست.» ایشان همچنین فرمودند: «گرسنگی بکشید و بر بدن‌هایتان سخت بگیرید، شاید دل‌هایتان خداوند متعال را ببیند.» «برترین شما روز قیامت، نزد خدا، کسی است که گرسنگی بیشتری کشیده باشد و در خداوند متعال تکفر بیشتری نموده باشد.»

خداوند متعال به روحیه و طبیعت بشر توجه داشته و روزه را بر اساس آن برای بشر مقرر نموده است. احکامی هم برای روزه قرار داده تا اشخاصی نظیر مسافر و بیمار، تحت فشار قرار نگیرند و بتوانند عوض آن را با فضای روزه و یا اطعام به مساکین جبران نمایند.

با همه اوصافی که به عمل آمده، روزه تنها خودداری از خوردن و آشامیدن نیست، بلکه طبق احادیث، «باید گوش، چشم، زبان، فرج و شکمت نیز روزه بگیرند. دست و پایت را نگه دار و بسیار سکوت کن مگر از خیر. با نوکرت رفق و مدارا نما. هنگام روزه باید گوش و چشم تو نیز از حرام و زشتی روزه بگیرند. از جدال و آزار رساندن به نوکر خودداری کن و وقار روزه را داشته باش. روزی که روزه هستی با روزی که روزه نیستی باید باهم فرق داشته باشند.»

آنچه از احادیث برمی‌آید این است که روزه آدابی دارد که در تحمل گرسنگی محدود نمی‌شود و خداوند اهداف بلندی را در آن قرار داده، به همین خاطر، پیامبر صلی‌الله علیه و آْله و سلم فرمودند: « .... چه بسیار روزه‌دارانی که سودشان از روزه، تنها گرسنگی و تشنگی است.»

همه آداب و اعمالی که در ماه مبارک رمضان مورد توجه می‌باشد فلسفه‌ای دارد. تا آنجا که یکی از سخنرانی‌های پیامبر اعظم صلی‌الله علیه و آْله و سلم به تبیین این مقوله و اهمیت ماه مبارک رمضان اختصاص یافته است. در بخشی از این سخنان چنین آمده: « ... با تشنگی و گرسنگی خود در آن، گرسنگی روز قیامت را به یاد آورید. به فقیران خود صدقه بدهید، بزرگان خود را احترام کنید، کوچکترها را مورد رحمت خود قرار دهید و صله رحم را بجا آورید. زبان‌های خود را حفظ کرده. دیدگان خود را از آنچه نگاه به آن حلال نیست و گوش‌های خود را از آنچه گوش دادن به آن حلال نیست، نگه دارید. با یتیمان مردم مهربانی کنید تا با یتیمان شما مهربانی شود. به درگاه خداوند از گناهان خود توبه کنید. هنگام نماز دستهایتان را با دعا به طرف او بلند کنید، زیرا این وقت، بهترین اوقات است و خداوند در آن هنگام با نظر رحمت به بندگانش نگاه کرده و هنگامی که از بخواهد و با او مناجات نمایند، جواب آنان را می‌دهد. و اگر او را صدا بزنند، به آنان لبیک می‌گوید و اگر دعا کنند، دعایشان را مستجاب می‌کند.

از دیگر اعمالی که پیامبر صلی‌الله علیه و آْله و سلم به آن اشاره نمودند شامل موارد زیر می‌باشد:

استغفار، سجده و عبادت زیاد، افطاری دادن، اصلاح اخلاق، آسان گرفتن بر زیردستان، تکریم ایتام، خواندن نمازهای مستحبی، عمل به واجبات، ختم صلوات فراوان، تلاوت قرآن، دعا. در راستای اعمال مذکور کارهایی هم وجود دارد که روزه‌دار را از انجام آن نهی می‌نمایند. کارهایی که هم روزه و هم وضو را باطل می‌سازد، شامل: دروغ، غیبت، سخن چینی، نگاه شهوت انگیز، سوگند ناروا و دروغ.

پیامبر صلی‌الله علیه و آْله و سلم فرمودند: روزه سپری است، در برابر عذاب خدا، تا آن گاه که روزه دار آن را به وسیله دروغ یا غیبت پاره نکند.

از دیگر شرایط روزه، رعایت اخلاق روزه‌داری است. در این راستا، حدیثی از پیامبر صلی‌الله علیه و آْله و سلم زینت‌بخش می‌باشد، ایشان فرمودند: «کسی که روزه گرفت، آن روز، نادانی و سبک سری نورزد و اگر کسی در مورد او نادانی کرد، نه به او ناسزا گوید و نه بدرفتار کند، بلکه باید بگوید: من روزه دارم و زبان به زشتی باز نخواهم کرد.»

از جمله شرایط روزه «سکوت» می‌باشد. پیامبر صلی‌الله علیه و آْله و سلم فرمودند: «سکوت روزه دار، ستایش خداست.» و ثمره بزرگ سکوت، تذکر می‌باشد. که حکمت را به ارمغان می‌آورد.

در سوره مریم به صورت شفاهی به مقوله سکوت در روزه پرداخته . در این سوره به حضرت مریم وحی می‌شود: بگو برای خدا روزه نذر کرده‌ام، پس امروز با بشری سخن نمی‌گویم. در این راستا حدیثی از امام صادق علیه‌السلام مقوم بحث است. ایشان روزه‌دار را حتی از مجادله و سوگند راست منع می‌نماید.

همه شرایطی که در مورد روزه ذکر گردید، باید در ظرف زمانی خاص واقع گردد، زیرا تنها ماه مبارک رمضان است که ماه برگزیده خداست تا مسلمانان ابتدا تا انتهای آن روزه بگیرند. هیچ کس، حق ندارد بدون دلیل موجه شرعی، روزه این روزها را ترک نماید. آنچه ارزش روزه را مضاعف می‌نماید، واقع شدن آن در ماه مبارک رمضان است، ماهی که قرآن در آن نازل شده و پیامبر صلی‌الله علیه و آْله و سلم در این ماه شروع به تنزیل قرآن نموده.

پس از همه آنچه ذکر گردید، شخص روزه دار، باید شرایط روحی خود را برای روزه گرفتن آماده سازد. امام صادق علیه‌السلام فرمود: « موقعی که روزه می‌گیری، خود را به آخرت، نزدیک ببین و با خضوع و خشوع و شکستگی و خواری‌اش، مانند بنده‌ای که از مولای خود ترسان است. دلت را از عیوب و باطنت را از حیله‌ها و منکرها پاک کن و از هرچه غیرخداست. بیزاری جوی، در روزه خود، تنها خدا را سرپرست خود بدان و آن گونه که شایسته است از خداوندی که بر همه غالب است بترس. در روزهایی که روزه می‌گیری، روح و بدنت را به خدای متعال بده و قلب خود را برای محبت او و بدنت را برای عمل به دستوراتش و چیزهایی که از تو خواسته ، آزاد گردان .... »

نتیجه روزه، معرفت به خداوند است و شکرگزاری از او بخاطر اینکه ما را هدایت نموده، کسانی که به این مرحله برسند، مورد آمرزش خدا قرار گرفته به اجر عظیمی می‌رسند. ماه مبارک رمضان، بهترین فرصت برای کسب آمرزش خداوند است. پیامبر صلی‌الله علیه و آْله و سلم فرمود: «هرکس ماه مبارک را از دست دهد و آمرزیده نشود، خدا او را نیامرزد.»

آثار روزه:

روزه، آثار ظاهری و باطنی فراوانی را در پی دارد. روزه در حداقل و اولین پیامد، به انسان سلامتی می‌دهد.

البته، این همه اهداف آن نمی‌باشد، هدف و اثر اصلی روزه در حدیثی قدسی به خوبی بیان شده؛ «نتیجه روزه کم خوری و کم گویی است که حکمت را به ارمغان می‌آورد. حکمت نیز، معرفت و یقین را در پی دارد. وقتی بنده‌ای به یقین برسد، باکی ندارد که چگونه روزگار را سپری کند در سختی یا آسایش و این مقام خوشنودهاست.

هرکس طبق خشنودی من رفتار کند، سه خصلت به او می‌دهم: شکری که نادانی همراه آن نباشد، یادی که فراموشی نداشته باشد و دوستی‌ای که دوستی مرا به دوستی آفریدگانم ترجیح ندهد. هنگامی که او مرا دوست داشت. من هم او را دوست خواهم داشت؛ دوستی او را در دل بندگانم انداخته و چشم قلب او را به عظمت جلالم می‌گشایم و علم آفریدگانم را از او پنهان نمی‌دارم؛ در تاریکی شب و روشنایی روز با او مناجات می‌کنم... »

در پایان انسانی که به حقایق روزه دست یافته، به قرب و معرفت الهی نایل می‌شود و خدا هیچ مانعی بین او و خود قرار نمی‌دهد که این مقام دوستان خداوند است.

کاربرد روزه در قوانین اجتماعی:

روزه وسیله‌ای برای تنبیه و تهذیب نفس است از این رو، خداوند آن را برای بهبود عمیق روابط اجتماعی دایر نموده، در قرآن به کاربرد روزه درد و مورد قصاص و کفاره می‌پردازد.

الف- قصاص: از جمله کاربردهای مهم و جالب روزه در شرع اسلام قصاص می‌باشد. خداوند می‌فرماید: «... در قصاص نفس غیرعمد مسلمان، کسی که مال برای دیه ندارد، دو ماه پیاپی ، روزه بگیرد که بخشایشی است از ناحیه خداوند.» با این آیه، دو ماه روزه، بر شخصی بی‌بضاعت که توانایی پرداخت دیه را ندارد واجب می‌شود.

ب- کفاره: از دیگر کاربردهای روزه در فقه اسلامی در مقوله کفاره می‌باشد، کفاره به معنای پوشاندن و عبارت است از عملی که به گونه‌ای، زشتی معصیتی را بپوشاند. کفاره چیزی است که گناه را بپوشاند.

ج- قسم: خدا قسم‌هایی را که منجر به بستن پیمان می‌شود، مواخذه نموده و کفاره ای برای آن تعیین می‌نماید. در مورد کسی هم که استطاعت مالی ندارد، سه روز روزه را در نظر می‌گیرد. تا با این کار، عمل به سوگندها را محکم نماید.

مورد دیگری که قرآن از روزه به عنوان کفاره، اشاره می‌نماید آیه 59 مائده می‌باشد برای کسی که در حال احرام شکار کند، در حالی که استطاعت ندارد. «به جای اطعام هر مسکین، یک روز، روزه بگیرد تا کیفر نافرمانی را بچشد.» این گونه خداوند، تنبیه لازم را اجرا می‌نماید.

نکته بسیار مهم: هندوانه طبع بسیار لطیفی دارد و لذا به هنگام ورود به معده تابع طبع معده می شود؛ بنابراین اگر به هنگام تشنگی که صفرای زیادی در معده جمع شده است مصرف شود(یا در کسانی که ذاتا معده بسیار داغی دارند)، با ورود به معده به خلط صفرا تغییر ماهیت داده عملا به جای خنک کردن فرد، حرارت او را افزایش می دهد. لذا هندوانه را تنها وقتی مصرف کنید که با مصرف خوراکی های دیگر، عطش اولیه و داغی کبد و معده را فرونشانده باشید.

10- یکی از علل شایع تشنگی های کلافه کننده و خشکی دهان روزه داران؛ وجود انواع سینوزیت و آلرژی و ترشّحات پشت حلقی ناشی از آنهاست که با جذب آب حفره دهانی باعث بوی بد و تشنگی ناراحت کننده ای می شوند. طبیعی است راه حل این مشکل در برطرف کردن عامل سبب ساز است. توصیه می کنم کسانی که از این مشکل رنج می برند نگاهی به مقاله «سینوزیت؛ همه گیری قابل درمان» بیندازند.

11- در طول روز از فعالیت غیرضروری و ورزش، حمام داغ و سونا و ... اجتناب کنید.

12- داروهای خشک کننده مثل آنتی بیوتیک ها تشنگی را افزایش می دهند. اگرچاره ای از استفاده آنها ندارید سعی کنید در وعده سحر از آنها اجتناب کنید.

13- اگرچه مشکل تشنگی با همین داروها و تجویز های ساده تا حد زیادی برطرف می شود اما بد نیست این چند نسخه را هم از استاد سید محمد موسوی نقل کنیم:

- ماءالشعیر: مقداری جو را با 10 تا 15 برابر آب خیسانده روی حرارت قرار داده به محض شکفته شدن جوها از روی حرارت برداشته صاف و سرد کرده نیم گرم بنوشند. این شربت در تسکین تشنگی و دفع اخلاط سوخته بسیار مناسب است.

- شربت لیمو: مقداری شکر(سرخ) را در ظرفی ریخته به اندازه ای آب لیموترش تازه به آن اضافه کرده تا رویش را بگیرد. سپس 24 ساعت در ظرفی دربسته و دمایی معمولی نگهداری کنند و بعد، صاف کرده با قدری دیگر آب لیموترش تازه، قوام بیاورند. این مایه شربت را در هنگام مصرف با آب رقیق کرده بنوشند.

- شربت نارنج یا بالنگ: آب بالنگ یا نارنج را با دو سوم آن شکر(سرخ) روی حرارت ملایم قوام آورده موقع مصرف با آب رقیق کرده بنوشند.

- سکنجبین: دو قسمت عسل، دو قسمت عرق نعناع و یک قسمت سرکه انگور خانگی را با 5 قسمت آب مخلوط کنید و افطار و سحر نصف لیوان با نصف لیوان آب میل کنید. برای خنک شدن بیشتر این شربت، می توانید به جای آب از عرق کاسنی استفاده کنید و به هنگام نوشیدن، کمی تخم خرفه هم اضافه کنید.

- تخم خرفه را کوبیده در دوغ خیسانده بگذارید خشک شود و این کار را 3 تا 7 بار تکرار کنید. بر مصرف این پودر در افطار و سحر مداومت داشته باشید.

- شربت سماق: افراد گرم مزاج می توانند از این شربت در فاصله افطار تا سحر استفاده کنند: 40 گرم سماق را شب در 400 گرم گلاب خیسانده صبح صاف کرده با 400 گرم آب گلابی و 200 گرم شکر(سرخ) قوام آورده به صورت رقیق شده با آب مصرف کنند.

- شربت آبغوره+ربّ انار: سه قسمت آبغوره بی نمک را را با دو قسمت رب انار خانگی مخلوط کرده چند دقیقه جوشانده در جای خنک نگهداری کنید. از این مخلوط هر شب سه قاشق غذاخوری تا نصف استکان را با یک استکان آب مخلوط و میل کنید.

در خوردن افطار چه نکاتی را باید رعایت کرد؟

الف- شروع افطار

برای شروع افطار می توان از این خوراکی ها استفاده کرد:

1- آب ولرم

با توجّه به حرارت زیادی که معده در پایان روزه هر روز پیدا می کند شروع افطار با آب سرد بسیار مضرّ و حتّی خطرناک است. در این حالت معده دچار انقباض شدید می شود که این امر، ضعف معده و بروز مشکلات مختلف گوارشی را در پی دارد. در واقع وقتی که شما افطار را با آب سرد شروع می کنید مثل آن است که روی یک ظرف چینی داغ، آب سرد بریزید. مشابه همان بلایی که سر ظرف چینی می آید بر سر معده شما نیز خواهد آمد. همچنین به این دلیل که در ابتدای افطار، کبد تمایل شدیدی به جذب غذا دارد آب یخ مصرف شده توقف چندانی در معده نکرده بلافاصله وارد روده می شود که این مساله می تواند باعث بروز رفلکس پاراسمپاتیک شدید و حتی سنکوپ و مرگ ناگهانی گردد.

طبیعتا به دلیل بالا بودن حرارت معده، استفاده از آب جوش یا نوشیدنی های داغ هم چندان مناسب نیست. بنابراین همچنان که در احادیث آمده است، اگر می خواهید روزه خود را با آب باز کنید باید از آب ولرم استفاده کنید. طبق آن چه در روایات شریف آمده است؛ آب ولرم، اخلاطی که درطول روز در معده جمع شده اند را می شوید.

2- خرما، کشمش، عسل و سایر شیرینی های طبیعی

گفتیم که کبد در هنگام افطار تمایل زیادی به جذب موادّ غذایی دارد که در این میان چون قندها بیشترین چیزی هستند که طول روزه داری مصرف می شوند تمایل کبد به جذب شیرینی بیشتر است. ولی این قند باید قندی باشد که به آسانی هضم و جذب شود و انرژی از دست رفته را به سرعت جبران کنند و این همان چیزی است که با خوردن شیرینی های طبیعی به دست می آید. به این ترتیب اشتهای شخص نیز کنترل می‌شود و پرخوری، کمتر پیش می‌آید.

ب- رفع تشنگی

اشتباه بسیاری از ما این است که منتظریم تا بلافاصله پس از شنیدن صدای اذان مغرب با خوردن مقدار زیادی آب، تشنگی خود را رفع کنیم. این کار چنان که گفتیم حتی می تواند خطرناک باشد. احتمالا بسیاری از ما هم این تجربه را داشته ایم که با خوردن آب فراوان نه تنها عطش ما برطرف نشده بلکه دل درد نیز به آن اضافه شده است. معده خالی، توانایی نگهداری و جذب آب را ندارد و بلافاصله آن را وارد روده می کند بنابراین باید چیزی باشد که آب را در معده نگه دارد. برای این کار خوب است که ابتدا مقدار کمی آب(مثلا نصف لیوان) را به آرامی و جرعه و جرعه میل کنید و بعد یک خوراکی ساده مثل کمی نان خورده اگر خواستید بعد از آن نیز کمی آب بخورید تا عطشتان برطرف شود.

ج- سایر نکات

1-  لطفا بر سر سفره افطار، خویشتندار باشید! مطمئن باشید با مقدار بسیار کمتری از آن چه معمولا می خورید نیازهای بدنی شما برطرف می شوند.

2- اگر به خوردن شام عادت دارید سعی کنید  اولا فاصله بین افطار و شام را زیاد کنید؛ در ثانی فاصله بین شام و خواب هم زیاد باشد(حداقل دو ساعت) و سوم هم این که در هر کدام از این دو وعده، غذا را در حدی مصرف کنید که معده بیچاره را دچار گرفتاری نکنید. علاوه بر اینها باید غذای افطار به حدی سهل الهضم باشد که تا خوردن شام، کاملا هضم و از معده خارج شده باشد. با تمام این احوال توصیه می کنیم که به خوردن یک وعده افطاری متعادل اکتفا کنید و از خوردن شام بپرهیزید. به ویژه که اگر دقت کنید در ایامی که ماه مبارک در نیمه اول سال قرار می گیرد و شبها کوتاهند؛ عملا امکان رعایت شرط های گفته شده برای شام خوردن وجود ندارد.

3- غذای افطار باید هضم و جذب آسانی داشته باشد تا به هنگام وعده سحر، بدن برای دریافت وعده جدید آماده باشد. برای این منظور، انواع آش ها، هلیم ها، فرنی ها و ... غذاهای مناسبی هستند. مهندس خدادادی برای افطار پیشنهاد می کند که از حریره بادام که با آرد برنج قهوه ای تهیه و با عسل یا شیره انگور یا شیره خرما شیرین شده باشد و نیز نان و پنیر به مقدار کم به همراه سبزی خوردن و مغز گردو و چند عدد خرما و یا یک خوشه انگور رسیده و شیرین استفاده شود. به هرحال به نظر می رسد که انتخاب نوع افطاری با خصوصیات گفته شده کار چندان سختی نباشد و هر فرد بسته به ذائقه، نیازها و شرایط مالی و فرهنگی و ... قادر به استفاده از خوراکی های مختلفی برای افطار باشد.

پـس از خوردن افطار، بدنم درد می گیرد و احساس کوفتگی دارم؛ گاهی نیز احساس طپش قلب دارم؛ علّت آن چیست؟

علّت دردهایی که بعضی از ما، پس از خوردن افطار، در بدن خود حسّ می کنیم آن است که خون، برای هضم غذا، از سراسر بدن، به سمت معده هجوم می آورد و نوعی کم خونی موقّت در عضلات و اندام ها به وجود می آید که حاصل آن، احساس درد و کوفتگی است. بهترین راه برای پیشگیری از این مسأله آن است که برای افطار، از غذاهای سبک و زودهضم استفاده کنیم؛ غذا را خوب بجویم و از پرخوری نیز، بپرهیزیم. گاهی نیز دلیل این امر، ضعف معده و عدم توانایی مناسب آن برای هضم صحیح غذاست که با درمان های مناسب، برطرف خواهد شد.

در خوردن سحری چه نکاتی را باید رعایت کرد؟

علاوه بر رعایت نکته های گفته شده در فوق، نکته های ذیل نیز باید مدّنظر قرار گیرند:

1- مهم ترین نکته، همان خوردن سحری است. سحری خوردن را فدای خوابتان نکنید. شب، کمی زودتر بخوابید و حتما برای سحر از خواب برخیزید. روزه گرفتن بدون سحری می تواند منجر به نوعی روند خودهضمی در بدن شود که بیماری های متعدّدی را درپی خواهد داشت. بنابراین، خوردن سحری را حتی شده چند لقمه باشد، ترک نکنید.

2- مثل هر غذای دیگری، بهتر است قبل از سحری هم آب نخوریم. در این میان کسانی که طبع گرمی دارند و به واسطه حرارت کبد و عطش زیادی که دارند کم اشتها می شوند می توانند قبل از سحری کمی آب بخورند تا اشتهای خوردن پیدا کنند.

3- همیشه فاصله بین غذاخوردن و خوابیدن باید به اندازه ای باشد که غذا مراحل هضمی خود در معده را کامل کرده باشد چرا که با خوابیدن، فعالیت هضمی معده بسیار کاهش می یابد و اگر درون آن غذایی باشد که هنوز هضم نشده باشد، عدم هضم صحیح غذا، فساد غذا در معده، بوی بد دهان، نفخ و سایر مشکلات گوارشی، دیدن کابوس، احساس ضعف و گرسنگی و ...  را به دنبال خواهد داشت.

این توصیه، توصیه ای است عمومی که همیشه باید رعایت شود اما چون در ماه مبارک، ما اغلب عادت داریم که بلافاصله پس از صرف سحری و خواندن نماز صبح می خوابیم؛ توجّه به آن اهمیتی دوچندان می یابد.

در روزهایی که ماه مبارک با شبهای کوتاه تابستانی مصادف می شود؛ این مشکل حتی در مورد افطار نیز وجود دارد. این که فاصله بین خواب و خوراک چقدر باشد بستگی به نوع غذای مصرفی دارد اما به طور متوسط، دو ساعت و نیم تا سه ساعت طول می کشد تا غذا به طور کامل از معده خارج شود. بنابراین باید سعی کنید که یا بعد از صرف سحر نخوابید یا فاصله زمانی گفته شده را رعایت کنید.

چنان که گفته شد خوابیدن پس از سحری، عملا ضعف روزه دار را افزایش می دهد ولذا به عنوان یک توصیه برای کاهش گرسنگی، به هیچ وجه فایده ای ندارد. بدا به حال دختربچه های معصومی که تازه به سن بلوغ رسیده اند و اطرافیان، مدام به آنها توصیه می کنند که برای تحمل بهتر روزه، روزها را بیشتر بخوابند. متاسفانه بسیاری از این عزیزان با عمل به این توصیه غلط، دچار ضعف بیشتر می شوند و مجبور می شوند روزه خود را باز کنند.

با بوی بد دهان خود در ماه رمضان، چه کنم؟

بوی بد دهان روزه دار، به زبان ساده به علّت خالی بودن معده او به وجود می آید و درمانی ندارد. بهتر است به هنگام صحبت با دیگران، کمی فاصله خود را زیاد کنیم تا آنها از این بوی بد، ناراحت نشوند. امّا برای این که بدانید بوی بد دهان روزه دار هم نزد خداوند متعال، تا چه اندازه ارزش دارد، به این حدیث توجّه کنید:

پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمودند: « ...  خُلُوفُ أَفْوَاهِهِمْ حِینَ یُمْسُونَ أَطْیَبُ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ رِیحِ الْمِسْکِ ... :  ... بوی دهان{روزه داران}در عصرگاهان، نزد خداوند، از بوی مشک خوشتر است....»[الأمالی للشیخ الطوسی‏]

بنابر منطق طب سنتی، این بو ناشی از سوختن اخلاط فاسد در معده و صعود بخارات آن به سمت بالاست.

نسخه کمی سخت زیر را به نقل از دکتر سید محمد موسوی برای کاهش بوی بد دهان برایتان نقل می کنم اگرچه اعتقاد دارم نیازی به این کارها نیست:

الف- قبل از سحری خوردن: سه قاشق غذاخوری ترنجبین را در یک لیوان گلاب که به حد جوش رسیده باشد مخلوط کرده با عسل شیرین و میل کنند و تا حداقل 15 دقیقه چیزی نخورند.

ب- بعد از سحری خوردن: یک استکان عرق نعناع را با یک استکان گلاب مخلوط کرده حرارت داده تا به حد جوش برسد. سپس با یک قاشق غذاخوری بارهنگ، مخلوط و با عسل شیرین و میل کنند.

ج- وقت افطار: بعد از باز کردن افطار با آب گرم و خرما، یک لیوان گلاب را به حد جوش رسانده با سه قاشق غذاخوری خاکشی مخلوط کنند و نیم گرم بیاشامند.

د- ساعت 12 شب: یک قاشق مرباخوری گل قند آفتابی را همراه یک لیوان آب سیب یا آب گلابی یا آب انار شیرین میل کنید.(اگر گل قند را نتوانستید از عطاری های معتبر تهیه کنید، 75 گرم گل سرخ(محمّدی) خشک را با 25 گرم قند، آسیاب کرده از الک بسیار ریز رد کنید و این پودر نرم را با گلاب خمیر کنید و در سینی استیل پهن و در مقابل آفتاب خشک کنید و تا 7 بار باگلاب، خمیر و بعد خشک کنید. این دارو را به صورت پودر نگهداری کنید.)

نکته: باید توجه داشت که اگر بوی بد دهان ناشی از مسائل دیگری مثل سینوزیت یا مشکلات لثه و دندان باشد باید درمان مناسب خود را دریافت کند.

برای پیشگیری یا درمان یبوست، در ایّام روزه داری، چه باید کرد؟

بسیاری از ما در ماه مبارک رمضان، دچار یبوست می شویم یا یـبـوستی کـه از قـبل داشته ایم، تـشدید می شود؛ به نحوی کـه عــوارض یـبـوسـت، مـثل کسالت، بی اشتهایی، کاهش تمرکز و حافظه، کج خلقی، بواسیر، خونریزی یا درد های مقعدی و مانند آنها به سراغمان می آید. علّت بروز یبوست در روزه داری، کاهش آب بدن، کاهش حرکات دستگاه گوارش و مصرف زیاد غذاهایی مثل برنج است. برای پیشگیری و درمان یبوست در ماه مبارک، نکات ذیل را مدّنظر قرار دهید. مطالعه مقاله «امّ الامراضی به نام یبوست» را هم به کسانی که مشکل شدیدتری دارند توصیه می کنیم. اگر با انجام این توصیه ها، مشکلتان برطرف نشد؛ درمان یبوست از طریق مراجعه به پزشک، ضرورت خواهد داشت.

1- مصرف کمتر غذاهای یبوست زا(مثل برنج، ماکارونی، موز، بسیاری از لبنیات و ....)، خوب جویدن غذا، صرف غذا در آرامش، مصرف کافی میوه و سبزی، پرهیز از غذاهای کارخانه ای، ورزش معتدل و فعّالیت متناسب، اجابت مزاج در مواقع ضرورت.

2- مصرف خاکشی با آب جوش: یک قاشق مربّاخوری خاکشی را در یک استکان آب جوش ریخته شیرین نموده میل کنید.(افطار و سحر)

3- مصرف انواع برگه های خیسانده: مثل برگه هلو و قیسی.

4- آلوی خیس کرده: برای افراد گرم مزاج، بسیار مناسب است امّا می تواند باعث نفخ معده شود.

5- انجیر خیس کرده: تقریبا برای همه افراد، مناسب است.

6- سبوس خیس کرده: سبوس گندم را می توانید از نانوایی های بربری تهیه کنید. سبوس خیس کرده، علاوه بر درمان یبوست، مقدار زیادی از موادّ غذایی مورد نیاز بدن را نیز تأمین می کند.

7- خیسانده بذرهای مختلف مانند بارهنگ، اسپرزه، تخم شربتی و ....

8- مصرف شیر: در کسانی که شیر برایشان حالت ملیّن دارد.

9- استفاده بیشتر از غذاهای آبکی.

10- استفاده از روغن هایی مانند روغن بادام شیرین، روغن زیتون و ....

چه کسانی نباید روزه بگیرند؟ 

اثر مثبت روزه داری در درمان بسیاری از بیماری ها مانند چاقی، فشارخون، چربی خون، آسم و مانند آنها به اثبات رسیده است و نیازی به  بحث در این موارد احساس نمی شود. در این جا صحبت از این است که چه کسانی نباید روزه بگیرند؟ در این مورد به طور خلاصه به این موارد اشاره می کنیم:

1- روزه و بیماری های گوارشی: روزه داری بـرای اکـثر بـیـماری هـای گـوارشی، آثار مفید اثبات شده ای دارد و جز در مـوارد استثنایی، فـرد می تواند روزه های خود را به طور کامل بگیرد. کسانی که زخم یا التهاب حادّ معده دارند؛ بهتر است با نظر پزشک معالج از روزه داری خودداری کنند امّا کـسانی کـه فـقط سـابقه ایـن زخـم ها را دارند و در حال حاضر، بدون علامت هستند؛ مشکلی برای روزه داری ندارند و می توانند داروهای خود را به هنگام افطار و سحر، مصرف کنند.

2- روزه و مرض قند: بیماران دیابتی که دارو مصرف نمی کنند یا از قرص های خوراکی استفاده می کنند؛ تقریبا هیچ مشکلی در مورد روزه داری ندارند؛ فقط شاید بهتر باشد که با مشورت پزشک معالج، کمی از میزان مصرف داروی خود کم کنند و آن را در دو نوبت افطار و سحر، مصرف کنند. امّا بیماران دیابتی که از انسولین استفاده می کنند؛ به ویژه کسانی که سابقه یا خطر کاهش یا افزایش شدید قند خون دارند؛ باید کمی احتیاط کنند و تنها با نظر پزشک خود در مورد روزه داری تصمیم بگیرند. جالب است بدانید که در تحقیقات انجام شده در مراکز درمانی که بیماران مسلمان دیابتی به آنها مراجعه می کردند؛ هیچ گونه افزایشی در تعداد بیماران بستری به علّت عدم کنترل دیابت در ماه مبارک رمضان، مشاهده نشده است.

3- روزه و بیماری های کلیوی: کسانی که کلیه سنگ ساز یا بیماری های شدید کلیوی دارند یا پیوند کلیه شده اند، در بسیاری از موارد با مشورت پزشک معالج و با رعایت مواردی که مانع از غلیظ شدن خون و ادرار می شود، قادر به روزه داری هستند. حتّی تحقیقات انجام شده در مورد بیماران پیوندی که آزمایش های طبیعی داشته اند نشان داده است که روزه داری هیچ اختلالی در آزمایش های آنها ایجاد نکرده است.

به تجربه دیده ام که مداومت بر مصرف عرق خارشتر و خارخسک یا جوشانده کاکل ذرت و دم گیلاس در افطار و سحر، بسیاری از بیماران دچار سنگ کلیه را قادر به روزه داری می کند.

دو نکته:

1- مصرف زیاد لبنیات در ماه مبارک، به همراه کاهش آب بدن بر اثر روزه داری، احتمال ایجاد سنگ‌های مجاری ادراری را بسیار افزایش می‌دهد.

2- مصرف چای در ماه مبارک به‌دلیل خاصیت ادرارآوری آن، کم آبی بدن را تشدید می کند و زمینه را برای ایجاد سنگ های کلیوی فراهم.

4- روزه و بیماری های قلبی: دلیلی جهت منع روزه داری در بیماران دریچه ای قلب یا کسانی که گرفتگی های خفیف عروق قلبی دارند؛ وجود ندارد. در مورد بیمارانی که گرفتگی شدید عروق قلبی دارند نـیز، نـیـاز به تـحقیقات بـیشتری وجـود دارد و خطر روزه داری در این افراد، اثبات نشده است امّا به هر حال، باید با احتیاط بیشتری عمل نمود.

نکته ای فقهی و شرعی

این که فرد می تواند یا نمی تواند روزه بگیرد از جمله مصادیق است و تشخیص آن بر عهده مکلّف است. به عبارت دیگر، نظر پزشک معالج در این مورد یک نظر مشورتی است و نهایتا این خود شخص است که باید تصمیم نهایی را بگیرد.

نکته دیگر آن که  حضرت امام خمینی، رحمة الله علیه، در پاسخ به استفتایی در مورد شرایط طبیبی که در مورد مسایل شرعیِ طبّی نظر می دهد، فرموده اند:

« بسمه تعالى؛ پزشک علاوه بر تخصّص باید مورد وثوق باشد که کارش را روى موازین انجام دهد.»

یکی از معانی سخن امام این است که پزشکی که در مورد روزه گرفتن یا نگرفتن ما نظر می دهد، باید هم فردی متخصّص باشد؛ هم در کار خود قابل اطمینان باشد و نیز این یقین وجود داشته باشد که در اظهار نظر ، اصول و موازین علمی مربوطه را نیز رعایت می کند. بنابراین، نظر پزشکی که اطّلاعات کافی از بیماری ما ندارد؛ ملاک خوردن روزه نیست؛ چه رسد به این که بخواهیم بر اساس گفته دوست و همسایه و مانند آن روزه نگیریم.

نکته: اگر این جمله که «کارش را روى موازین انجام دهد» را مربوط به مسایل شرعی بدانیم آن وقت می توان این نتیجه را گرفت که توصیه پزشکی که اعتقادی به مسایل شرعی ندارد نمی تواند مبنای روزه گرفتن یا نگرفتن ما باشد.

چند نکته پایانی

1- تمام سفارش هایی که در مورد تغذیه صحیح وجود دارد؛ به طریق اولی در ماه مبارک رمضان باید مورد توجّه قرار گیرد ولذا نیازی به یادآوری آنها نمی بینم.

2- کاهش دید چشم و نیز خواب رفتن دست و پا در طول روزه داری، امری طبیعی است و جای نگرانی ندارد و پس از صرف افطار، برطرف خواهد شد.

3- از مصرف شیرینی های مصنوعی مانند زولبیا و بامیه خودداری کنید و از شیرینی های طبیعی مانند خرما، عسل و ... استفاده کنید.

4- آش رشته غذای مناسبی برای افطار نیست. اگر هم از این غذا استفاده می کنید، به جای سیرداغ و نعناع داغ ، نعناع یا پونه خشک را کف ساب کرده با کمی روغن زیتون مخلوط و روی آش بریزید.

7- بر خلاف تصوّر عمومی و توصیه های پزشکی امروزی، در شریعت حقّه اسلامی، غذا خوردن، محدود به دو وعده، آن هم در ابتدای روز و ابتدای شب(صبحانه و شام) است و حضرات معصومین، علیهم السّلام، مکرّرا از خوردن غذا در میانه روز(ناهار)، نهی نموده آن را موجب فساد بدن معرّفی کرده اند. در قرآن کریم نیز آمده است که اهل بهشت، صبح و شب، غذا می خورند(و لهم رزقهم فیها بکرة و عشیا؛ سوره مبارکه مریم؛ آیه 62) بنابراین، برای حفظ سلامتی خود، سعی کنید رویّه ماه مبارک رمضان، یعنی خوردن غذا در ابتدای روز و شب(صبحانه و شام) و پرهیز از خوردن غذا در میانه روز(ناهار) را ادامه دهید.

منابع:

1- بحارالانوار، علّامه مجلسی.

2- طبّ اسلامی،گنجینه تندرستی، دکتر رضا منتظر.

3- رمضان- تغییرات مزاجی/سید محمد موسوی، غلامرضا کردافشاری/1391/فجر قرآن

4- فرهنگ و آداب روزه داری/محمّد دریایی، رسول حیدری/1391/سفیر اردهال

5- tebbeghorani.com 

6-  ravazadeh.com 

7- hamshahrionline.ir

منبع :طب شیعه

بسم اللّه الرّحمن الرّحیم

و صلّی الله علی محمّد و آله الطّاهرین  و لعنة الله علی اعدائهم اجمعین

خدای تعالی را سپاسگزاریم که بار دیگر ما را در آستانه درک شرف « ماه مبارک رمضان» قرار داد تا در پناه این ایّام شریف، بار سنگین گناهان خویش را در جاری رحمت واسعه او، به مدد صلوة و صیام و در زلال استغفار فروشوییم.

 امام صادق علیه السّلام به واسطه پدرانشان، علیهم السّلام، از امیرالمؤمنین علیه السّلام نقل فرمودند: عَلَیْکُمْ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ بِکَثْرَةِ الِاسْتِغْفَارِ وَ الدُّعَاءِ فَأَمَّا الدُّعَاءُ فَیُدْفَعُ عَنْکُمْ بِهِ الْبَلَاءُ وَ أَمَّا الِاسْتِغْفَارُ فَتُمْحَى بِهِ ذُنُوبُکُمْ: بر شما باد در ماه رمضان به کثرت استغفار و دعا که با دعا، بلا از شما دفع می شود و با استغفار، گناهانتان محو می گردد.[الأمالی للصدوق‏]

امّا جسم که در مسیر طاعت و عبادت، مَرکب روح است، باید به سلامت باشد تا هم حظّ خویش را از این پرهیز یک ماهه، بر گیرد و سلامتی اش افزون شود؛ و هم، یاریگر روح باشد در قیام به وظایف شرعی.

در واقع، روزه تمرینی است برای «نه» گفتن به خواهش های نامطلوب نفسانی و این نه گفتن هم باید در برابر خواهش های روحی نازیبا باشد(گناهان چشم و گوش و فکر و ...) و هم در برابر درخواست های جسمانی غلط(پرخوری، پرنوشی، پرخوابی و ...). به عبارت ساده تر، ماه صیام، دوره پرهیز و رژیم است، پرهیز روحی و جسمی....

اما متاسّفانه در عمل برای خیلی از ما اتفاقات دیگری می افتد؛ گذشته از این که به لحاظ روحی در این ماه پیشرفت می کنیم یا پسرفت، در بعد جسمانی، در طول ماه مبارک، بیشتر می خوریم، بیشتر می نوشیم، بیشتر می خوابیم و .... به نظر می رسد که نکته های بدیهی در مورد ضرورت تقوای جسمی و روحی در ماه مبارک، نیاز به تذکّر مکرّر دارند تا برای ما تبدیل به رفتاری دائمی شوند. گفتار حاضر، که بـه زبـانی سـاده و از منظر « طبّ اسلامی و طبّ سنّتی ایران» به رشته تحریر درآمده است، با این هدف و برای پاسخگویی به سؤالات عمده ای که در مورد مسائل بهداشتی و تغذیه ای  ماه مبارک، به ذهن روزه داران گرامی خطور می کند تهیه شده است.

مزاج روزه داری

روزه باعث غلبه گرما و خشکی در بدن می شود و در واقع خلط صفرا را افزون می کند. این حرارت ایجاد شده، به تدریج در تمام عروق و منافذ بدن رسوب کرده اخلاط غلیظ و فاسد را سوزانده دفع می کند. روزه داری اگر با شرایط آن همراه باشد، بدن را پاکیزه و سبک می کند و حتی اثری عمیق تر از انواع درمان های پاک کننده مانند حجامت و فصد و خوردن مسهلات و ... دارد. گرمای ایجاد شده توسط روزه به قدری زیاد است که آب دهان روزه دار می تواند یک مار را از پای درآورد. بنابراین، روزه داری می تواند پیشگیری کننده و درمان کننده هر بیماری باشد.

آیا گرفتن روزه های مستحبی فایده ای برای تحمل بهتر روزه ماه مبارک رمضان دارد؟

پاسخ این سؤال مثبت است. امّا تعداد روزهای آن بستگی به وضعیت جسمانی شخص دارد به این معنا که اگر شرایط بدنی او اقتضا می کند می تواند از ده روز قبل از ماه مبارک روزه داری را شروع کند تا هنگام حلول هلال این ماه شریف، روزه داری برایش امری عادی شده باشد. دیگران، به تناسب وضعیت جسمانی می توانند روزهای کمتری را روزه مستحبی بگیرند. اگر گرفتن روزه مستحبی برایتان ممکن نیست می توانید کم کم وعده ناهار را کم و کمتر کنید تا برای روزه داری آماده شوید.

نکته ای که نباید فراموش کنید آن است که در گرفتن روزه های مستحبی نباید احساساتی عمل کرد بلکه میزان روزه مستحبی قبل از ماه مبارک رمضان، باید به اندازه ای باشد که در اواخر ماه مبارک، روزه دار از روزه گرفتن خسته نشود؛ روزه داری که از روزه گرفتن خسته می شود و خواسته و ناخواسته آرزو دارد که ماه مبارک هرچه زودتر به پایان برسد؛ توفیق چندانی در درک فیوضات معنوی این ماه و به ویژه رحمت نازله در دهه آخر ماه نخواهد داشت.

چه کنم که روزه برایم قابل تحمّل باشد و ضعف و گرسنگی بر من غلبه نکند؟

یکی از فلسفه های روزه داری، همدردی با بینوایان و نیز یاد نمودن از گرسنگی و تشنگی روز قیامت می باشد. بنابراین، حدّ میانه ای از تشنگی و گرسنگی را تحمّل نموده در پی آن نباشید که اصلا گرسنه یا تشنه نشوید.

این دهان بستی دهانی باز شد

تا خورنده‌ی لقمه های راز شد

لب فرو بند از طعام و از شراب

سوی خوان آسمانی کن شتاب

گر تو این انبان ز نان خالی کنی

پر ز گوهرهای اجلالی کنی

طفل جان از شیر شیطان باز کن

بعد از آنش با ملک انباز کن

چند خوردی چرب و شیرین از طعام

امتحان کن چند روزی در صیام

چند شبها خواب را گشتی اسیر

یک شبی بیدار شو دولت بگیر(مثنوی معنوی- دفتر اوّل)

ولی ضعف بیش از حد که طاقت انسان را طاق، و او را از روزه داری بیزار نماید؛ مطلوب نیست. برای رفع این مشکل به این نکات توجّه کنید:  

1- مهمترین دلیل احساس گرسنگی بیش از حد در طول روز، پرخوری سحر است، در واقع، ما از ترس گرسنگی، پرخوری می کنیم و این مسأله باعث ترشّح بیش از حدّ هورمون های کاهش دهنده قند خون و احساس ضعف و گرسنگی می شود بنابراین به هنگام صرف سحری، رعایت اعتدال را بنمایید.

2- استفاده از خوراکی هایی مانند عسل، آب عسل، انواع مغزها، جوانه ها، برگه ها، خشکبار خام، زیتون، خرما و ...، به ویژه در وعده سحر، به کاهش ضعف و گرسنگی طول روز کمک می کند. اگر روزه دار عادت کند که در وعده سحر، خوردن غذای پخته را ترک کند و به مصرف این خوراکی ها بسنده کند؛ می تواند مطمئن باشد که ماه مبارک آسانی را در پیش رو خواهد داشت. البته می دانم که ممکن است به این راحتی ها به این توصیه اطمینان نکنید؛ خود من هم وقتی برای اوّلین بار در توصیه های مهندس خدادادی این موارد را مطالعه کردم می ترسیدم که به این کار اقدام کنم اما وقتی شروع به این کار کردم دیدم که راحت ترین روزه های این سالها را گرفتم. بنابراین به شما هم توصیه می کنم که برای چند روز هم که شده این توصیه را تجربه کنید.

در این میان، آب عسل جایگاه ویژه ای دارد. مقدار دلخواهی عسل را در آب حل کنید(حدّاقل یک قاشق غذاخوری در یک لیوان آب). سپس مقداری آب لیموترش تازه(و نه آبلیمو) به آن اضافه کنید و پس از خنک شدن آن در یخچال( و نه خنک کردن آن با یخ) این نوشیدنی بسیار گوارا و لذیذ را به آرامی و جرعه جرعه میل نمایید. آب لیموترش تازه علاوه بر ایجاد طعمی بسیار دلنشین، دارای خواصّ دارویی فراوانی بوده ضمن جلوگیری از ترش شدن محلول آب عسل، با ایجاد تعادل نسبی در طبع نوشیدنی، باعث می شود که تقریبا تمامی افراد با هر مزاجی قادر به استفاده از این نوشیدنی باشند.

توصیه ما به تمام روزه داران محترم آن است که بین افطار تا سحر دو سه لیوان از این شربت گوارا را نوش جان کنند؛ به ویژه افراد کم خون یا کسانی که سابقه ضعف و افت فشار با گرسنگی را دارند نباید از خوردن آب عسل غافل شوند. علیرغم این که مزاج عسل گرم و خشک است، امّا با توجّه به اثر قوی این نوشیدنی بر فعّال کردن کبد؛ مصرف آن، عملا تشنگی را نیز کاهش می دهد. به افراد گرم مزاج توصیه می کنیم که این شربت را به صورت کاملا خنک و تگری! میل کنند.

نکته: در روایات ما به مصرف شیرینی در وعده سحر تاکید شده است. علاوه بر عسل، از مصرف سایر شیرینی های طبیعی هم غافل نشوید

3- غذا را خوب بجوید تا هم زودتر سیر شوید و هم، هضم و جذب آن کاملتر انجام شود.

4- در صورت امکان از خواب قیلوله غافل نشوید. خواب قیلوله، همان خواب کوتاه و سبک قبل از اذان ظهر است. این خواب کمک زیادی به کم کردن گرسنگی و ضعف روزه دار می کند.

5- گذشته از خواب قیلوله، بر خلاف تصوّر عامّه، زیـاد خـوابیدن پـس از اذان صبح یا در طول روز، نه تنها کمکی به کم شدن ضعف روزه دار نخواهد کرد بلکه آن را تشدید خواهد نمود. اگرچه این خواب، با افزایش رطوبت بدن، در کاهش تشنگی روزه دار، موثر است.

6- در خوردن افطار، افراط نکنید تا به هنگام سحر، اشتهای کافی داشته باشید.

7- یکی از عادات غلط ما، خوردن شام پس از صرف افطاری است که به علّت سنگینی معده و عدم هضم غذا، اشتهای خوردن سحری را کاهش می دهد. بنابراین، خوردن افطار را به یک وعده محدود کنید.

8- بهترین گوشت برای مصرف معمول، گوشت گوسفند است. اگر تشنگی طول روز آزارتان نمی دهد؛ خوردن گوشت های چربی دار به کاهش ضعف شما کمک خـوبـی می کنند. اگـر مـعده و کـبد سالمی دارید و اهل زیاده روی و پرخوری هم نیستید، مصرف گاهگاهی آبگوشت، کله پاچه و سیراب شیردان هم می توانند گزینه های مناسبی باشند. افراد سردمزاج می توانند گوشت شتر را نیز در برنامه غـذایی خود بگنجانند.

اگر ازکسانی هستیدکه در این ماه شریف از خواب خود خیلی کم می کنید؛ بهتر است به مصرف گوشت توجّه بیشتری داشته باشید.

فـرامـوش نـکنیدکـه مصرف گوشت های سردمزاج مانند مرغ های پرورشی، ماهی و گاو، عملا ضعف بدنی روزه دار را افزایش می دهند.

9- مصرف برنج یکی از شایعترین دلایل ایجاد ضعف در روزه داران است. لذا سعی کنید شکم خود را با برنج پر نکنید و اگر برایتان امکان دارد برنج را همراه سبوس آن مصرف کنید.

10- یکی از علل مهم احساس ضعف در روزه داران بر هم خوردن تعادل یونی بدن است که این امر به ویژه با مصرف نمک های تصفیه شده بیشتر می شود. استفاده از نمک های کامل مثل نمک معدنی و در درجه بعد، نمک دریا می تواند به برطرف شدن مشکل کمک زیادی کند. مصرف چای هم از جمله چیزهایی است که تعادل یونی بدن روزه دار را به هم می زند. البته اگر به چای خوردن اعتیاد دارید، ماه مبارک زمان مناسبی برای ترک این اعتیاد نیست.

11- وجود فیبر در غذا باعث می شود که روند هضم و آزاد شدن انرژی مواد غذایی به تدریج انجام شود و این مسأله به کنترل ضعف روزه دار کمک شایانی می کند. علاوه بر مواد غذایی حاوی فیبر، پیشنهاد می کنیم که از نان های سبوس دار (نان سنگک و بربری) به ویژه در وعده سحر استفاده کنید. اگر این کار برایتان مقدور نیست، مقداری سبوس گندم تهیه کنید(راحت ترین کار، خرید سبوس از نانوایی های بربری است.) هر شب یک قاشق غذاخوری از آن را در یک لیوان آب خیسانده در وعده سحر میل کنید. راحت تر این است که سبوس را به آب غذاهای آبکی مانند آبگوشت، آش، خورش ها و ... اضافه کنید.

12- مصرف دوغ و ماست ضعف طول روز را افزایش می دهند. مصرف آنها را به حدّاقل برسانید.

13- روغن نباتی جامد و مایع، هر دو می توانند ضعف روزه دار را افزایش دهند. استفاده از روغن زیتون(اولویت اوّل)، روغن حیوانی، روغن دنبه، کره محلّی و روغن کنجد را به شما توصیه می کنیم.

14- حمام سنگین در طول روز باعث ضعف است. استحمام سبک چنان که در ادامه می آید برای رفع تشنگی مفید است اما حمام های سنگین را در فاصله بین افطار تا سحر بروید.

15- خون گیری در ماه مبارک(خون دادن، حجامت، فصد، زالواندازی، قمه زنی و ...) باعث ازدیاد ضعف است. حتی المقدور این کار را نکنید و در صورت ضرورت، حدود 3 ساعت بعد از افطار اقدام کنید.

برای کاهش تشنگی، چه راه هایی وجود دارد؟

روزه داری و گرسنگی باعث افزایش صفرا در بدن می شوند و افزایش صفرا پیامدهایی مانند عطش (کوتاه مدّت) ولاغر شدن(میان مدّت و بلند مدّت) را درپی دارد. بدیهی است کسانی که بدن کم آب تری دارند(افراد لاغر و به ویژه لاغرهای گرم مزاج) نسبت به این مشکلات حسّاسترند و به همین جهت باید مراقبت بیشتری داشته باشند. راهکارهای زیر جهت کاهش عطش روزه داری بسیار مفیدند:

1- پرخوری در سحر یکی از عوامل تشنگی در طول روز است. پس کم بخورید تا تشنه نشوید.

2- یکی از بهترین روش ها برای کم کردن تشنگی، استفاده از خوراکی هایی است که طبع خنک یا سردی دارند و به اصطلاح، ضدّ صفرا بوده حرارت کبد را فرو می نشانند. شاید از بهترین آنها، شربت خاکشی است که از قدیم هم، در این ماه مبارک، مورد اقبال ایرانی ها بوده است. اضافه نمودن چند قطره آب لیمو ترش تازه یا آبلیمو، تأثیر شربت خاکشی را افزایش می دهد.

کسانی که طبع بسیار گرمی دارند؛ می توانند به هنگام سحر، کمی آبغوره یا سرکه را با آب مخلوط نموده و میل کنند.( به ویژه پس از خوردن غذاهای چرب.)

یک روش مناسب دیگر این است که عرق کاسنی و شاهتره را به نسبت مساوی مخلوط کنید و در یخچال گذاشته در فاصله افطار تا سحر به جای آب خوردن مصرف کنید. این کار، تشنگی طول روز را بسیار کم می کند.

کسانی که در طول روز بدنشان داغ شده دچار عطش شدید می شوند می توانند هر شب یک قاشق مربّاخوری پودر تخم گشنیز را در یک استکان آبغوره بی نمک ریخته آن را در یخچال گذاشته و سحر آن را صاف و آبغوره را کم کم میل کنند.

3- مصرف زیاد گوشت قرمز هم می تواند باعث افزایش صفرا و تشنگی شود. البته افرادی که سابقه کم خونی، ضعف و یا افت فشارهای مکرّر را دارند از این قاعده مستثناء هستند.

4- پرهیز از غذاهای سرخ کردنی و غذاهای بسیار چرب، شور، شیرین، تند و پرادویه هم فراموش نشود. هلیم، کله پاچه و ماهی ازجمله غذاهایی هستند که تشنگی را زیاد می کنند. مصرف ادویه، فلفل و سیر را در غذاهای این ماه و به ویژه سحر کاهش دهید. چای، قهوه و کاکائو هم به دلیل خاصیت ادرارآوری خود می توانند تشنگی را بیفزایند.

5- اگر روزه دار خود را عادت دهد که حدّاقل در وعده سحر از غذاهای خام(آب عسل، مغزهای خام، میوه ها، خرما، زیتون، خشکبار، جوانه ها و ...) استفاده کند بسیاری از مشکلات او مرتفع خواهند شد.

6- مصرف آب یخ اگرچه در ابتدا و در ظاهر تشنگی را فرو می نشاند اما در نهایت باعث تشدید تشنگی می شود.

7- از خوابیدن بلافاصله بعد از سحری، به خصوص اگر غذاهای با طبع گرم مصرف کرده باشید بپرهیزید.

8- دوش گرفتن در طول روز باعث کاهش حرارت بدن می شود ولی دقت کنید که برای این کار از آب ولرم استفاده کنید چراکه آب سرد باعث تنگ شدن منافذ پوستی و احتباس گرما در بدن می شود و این باعث می شود که عملا بدن داغتر شود. به کسانی که به هر دلیل دچار تشنگی شدید در این ماه می شوند توصیه می کنیم که بعد از نماز ظهر و عصر دوش گرفته و ساعتی را در مکانی خنک استراحت کنند؛ پس از برخاستن از خواب، خواهند دید که چندان اثری از آن تشنگی باقی نمی ماند؛ اگرچه این کار ممکن است ضعف ناشی از گرسنگی را افزایش دهد.

9- استفاده از میوه های آبدار و خنک مثل هندوانه و خیار و غذاهای لعاب دار مانند کدو، شیر و فرنی و سبزی هایی مثل کاهو و خرفه هم به کاهش تشنگی کمک می کند.

 دکتر مظهری - رئیس انجمن علمی غذا و تغذیه در خصوص تغذیه در ماه مبارک رمضان عنوان داشت :« در درج? اول از خوردن غذاهایی که دارای پروتئین زیادی هستند و در روغن تهیه شده باید خودداری کرد ، این درست برعکس تصور عامیانه است که می گویند هرچه غذاها سنگین تر و پر روغن باشد ، تحمل آنها را برای روزه بیشتر میکند.»

در سحر از خوردن چایی پررنگ و قهوه خودداری کنید چون این مواد مدر هستند و آب بدن را دفع می کنند ، همچنین از سبزیجات خام و پخته استفاده کنید و نوشابه را هم حذف کنید ، سبزیجات در دستگاه گوارش باعث جذب آب می شود و وقتی با آب ترکیب شوند به صورت ژل در می آیند که این عمل باعث نگهداری آب در بدن و عدم دفع زودهنگام آب از بدن می شود در نتیجه کمتر تشنه می شوید.
وی افزود :« در ضمن مقدار مصرف نمک در سحر نیز کم شود و باید نکته ای را متذکر شوم ، افراد نباید سحری را از برنام? غذایی حذف کنند چون باعث کاهش توان افراد در مقابل گرما ، بروز سرگیجه ، حالت تهوع ، عدم تمرکز و از این دست مشکلات می شود.»

نوشیدنی مناسب در ماه رمضان
این متخصص تغذیه و رژیم درمانی در خصوص نوشیدنی های مفید برای روزه داران ، گفت :« بهترین نوشیدنی آب می باشد و فقط باید به این نکته توجه کنیم که زیاد سرد نباشد و در هنگام افطار هم بهتر است شیر کم چرب با خرما استفاده شود و ترجیحا شیر قبلا جوشیده و ولرم باشد. توجه داشته باشید مواد سرد یا نوشیدنی های سرد معده را تحریک می کنند و همچنین عطش را نیز از بین نمی برد.»
دکتر مظهری گفت :« اگر بخواهیم از یک نوشیدنی مفید دیگر نام ببریم شربت آبلیمو گزین? مناسبی می باشد ، این شربت باید از لیموی تازه و شکر یا عسل خیلی کم تهیه شده باشد چون شکر باعث ترشح انسولین می شود و انسولین مواد قندی را در خون کاهش می دهد در نتیجه در میان? روز باعث کمتر شدن قندخون و به وجود آمدن ضعف در بدن می شود.»

در سحر چه بخوریم ؟

 باید از مواد غذایی های که هضم آنها طولانی تر است مانند ترکیبی از غلات و حبوبات در هنگام سحر استفاده شود.
وی افزود :« در کل باید گفت که سحری باید یک صبحان? کامل و متنوع به همراه مواد لبنی کم چربی و سوپ های تهیه شده با آب مرغ و آب گوشت بدون چربی و حلیم های خانگی باشد . حتی می توانند از سالادهایی که حاوی حبوبات پخته شده است استفاده کنند مثل لوبیا پخته و کنجد و زیتون و تخم مرغ ، تا بتوانند انرژی را در طول روز در بدن خود ذخیره کنند.»

افراد کم خون هم میتوانند روزه بگیرند
این متخصص تغذیه و رژیم درمانی در خصوص تغذی? افراد کم خون گفت :« در ضمن افراد کم خون می تواننند از گوشت شتر مرغ در سحر استفاده کنند. سعی کنند غذاهای برنجی و مصرف انواع خورشت ها را هم کاهش دهند.»

توصیه آخر
دکتر مظهری اظهار داشت :« از دیگر غذاها می توان به ماکارونی اشاره کرد ، به شرط اینکه خیلی چرب نباشد. در همین حال باید به این نکته هم توجه شود که غذا هر چقدر چرب باشد زمان توقف آن در بدن کاهش پیدا میکند و زود هضم می شود.»
منبع:salamatnews.com

یک فوق تخصص گوارش با اشاره به اینکه بیماران مبتلا به بیماری التهابی روده از نوع شدید نباید روزه بگیرند، گفت: بیمارانی که مبتلا به رفلاکس معده هستند ممکن است در ایام روزه داری، بیماری و بوی بد دهان آنها تشدید شود.

به گزارش ایسنا، دکتر رضا تسلیمی گفت:‌ مبتلایان به زخم معده و بیمارانی که دچار عوارض سوراخ شدن معده یا عمل جراحی هستند، نمی توانند روزه بگیرند.

وی با تاکید به اینکه بیماران مبتلا به بیماری التهابی روده از نوع شدید نباید روزه بگیرند، خاطرنشان کرد: بیماران مبتلا به کولیت در صورتی که بیماری آن ها درحالت خاموشی و عدم فعالیت است می توانند روزه بگیرند همچنین اگر بیماری در وضعیت خفیف یا متوسط باشد توصیه می شود ابتدا با پزشک خود مشورت کنند و سپس روزه بگیرند.

مبتلایان به رفلاکس معده، در زمان روزه داری از مسواک استفاده کنند

این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران ادامه داد: روزه داری برای بیمارانی که مبتلا به کولیت عصبی هستند، مفید است. همچنین بیمارانی که مبتلا به رفلاکس معده هستند ممکن است در ایام روزه داری بیماری و بوی بد دهان آن ها تشدید شود بنابراین توصیه می شود در زمان افطار و سحر به طور متناوب از مسواک استفاده کنند.

بیماران که مبتلا به خون ریزی معده هستند نمی توانند روزه بگیرند

این فوق تخصص گوارش با اشاره به اینکه بیمارانی که مبتلا به خون ریزی معده هستند نمی توانند روزه بگیرند، اظهار کرد: افرادی که مبتلا به میکروب هلیکوباکتری هستند باید در خصوص درمان هر 12 ساعت یک بار دارو مصرف کنند همچنین باید در خصوص روزه گرفتن با پزشک خود مشورت کنند و دارو های خود را در زمان افطار و سحر مصرف کنند.

تسلیمی در پایان تصریح کرد: بیمارانی که سابقه کولیت و در طول روز هفت تا هشت نوبت اجابت مزاج دارند، باید در خصوص روزه داری با پزشک خود مشورت کنند.

پژوهش های انجام شده در امریکا نشان داد که کافئین موجود در قهوه، شکلات و چای خطر ابتلا به سرطان پوست را کاهش می دهد. این ماده از سرعت رشد سلول‌هایی که به واسطه‌ی اشعه‌ماورای بنفش خورشید آسیب دیده‌اند، می‌کاهد.

برای بررسی مکانیسم اثرکافئین برعلیه سرطان پوست، محققان در ژن‌های موش‌ها تغییراتی ایجاد کردند تا میزان پروتئین ویژه ای به نام ART که در بافت پوست وجود دارد را کاهش دهند. سپس این موش‌ها و همچنین موش‌های طبیعی را در معرض اشعه‌ ماورای بنفش قرار دادند. بعد از 19 هفته قرار گرفتن در معرض اشعه‌ماورای بنفش، مشخص شد که خطر ابتلا به سرطان‌ پوست در موش‌های تغییر یافته نسبت به موش‌های طبیعی چهار برابر کمتر بوده است.

محققان این گونه نتیجه گرفتند که کاهش پروتئین ART درسلول های پوستی موش‌هایی که تغییر ژنتیکی بر آنها اعمال شده بود، باعث کاهش خطر  ابتلا به سرطان پوست و همچنین عدم پیشرفت سلول های سرطانی این بافت می شود. در ادامه تحقیقات مشخص شد که کافئین در مرحله‌ پیش از سرطانی شدن سلول‌های پوستی، تأثیر پروتئین ART را خنثی می کند، بنابراین قادر است از  ابتلا به سرطان پوست و همچنین پیشرفت آن جلوگیری نماید.

برای بررسی این اثر در انسان، تغذیه و شیوه زندگی بیش از صد و دوازده هزار نفر در یک دوره زمانی بیست ساله مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که به طور متوسط مصرف سه فنجان قهوه در روز خطر ابتلا به سرطان پوست را در زنان 21 درصد و در مردان 10 درصد کاهش می دهد.

شرح این مطالعه در نشریه تحقیقات سرطان به چاپ رسیده است.

کاهش انرژی دریافتی و افزایش انرژی مصرفی، پایه و اساس رژیم های کاهش وزن است. اما برای رسیدن به این هدف، هیچ کدام از گروه های غذایی و وعده های غذایی حذف نمی شوند. به جز انرژی، سایر مواد حیاتی باید به نحو مطلوب و کافی در اختیار بدن قرار گیرند. پس لطفا از روش هایی مانند شکنجه و گرسنگی کشیدن، رژیم های تک خوری، رژیم میوه و سبزی، شام نخوردن، رژیم آب، حذف کامل نان، برنج و چربی ها دست بردارید.

بهترین روش لاغری استفاده از تمام گروه های غذایی یعنی نان و غلات، سبزیجات، میوه ها، لبنیات، گوشت ها وچربی هاست
تعداد وعده های غذایی خود را به 5 وعده در روز (3 وعده اصلی و 2 میان وعده) افزایش دهید و حجم هر وعده را کم کنید و در ضمن اصل تعادل و تنوع در رژیم غذایی را نادیده نگیرید.

همراه با وعده های غذایی اصلی و همچنین در میان وعده ها از سالاد و سبزیجات استفاده کنید
سبزیجات متنوعی را به صورت خام و پخته (ترجیحا بخارپز) می توانید انتخاب کنید. از سبزیجات با رنگ های متنوع استفاده کنید تا هم مواد مغذی مختلفی را به بدنتان برسانید و هم به دلیل زیبایی آنها از غذا لذت ببرید. به جای استفاده از سس های پرکالری، سالادتان را با آب لیموترش، آبغوره، آب نارنج، سرکه، سبزیجات خشک، فلفل و کمی نمک مزه دار کنید. سبزیجات به دلیل داشتن فیبرغذایی احساس سیری به شما می دهند بدون اینکه انرژی زیادی وارد بدنتان کنند. سبزی خوردن را هم فراموش نکنید.

اگر به سس ها علاقه مند هستید، و بدون سس، سالاد و غذا از گلویتان پایین نمی رود، به جای سس مایونز، فرانسوی، هزار جزیره و ...ابتکار به خرج داده و خودتان سس های سالم و کم کالری درست کنید
برای تهیه سس سالاد، می توانید ماست ترش، آب لیمو ترش یا آبغوره یا آب نارنج و یا سرکه، سبزیجات خشک مثلا ترخون خشک، فلفل و کمی روغن زیتون را مخلوط کرده و همراه با سالاد سرو کنید. برای کنار غذاها گوجه فرنگی، پیاز، سیر و فلفل سیاه را میکس کرده و کمی روی حرارت بپزید. این سس به همراه گوشت و مرغ، ترکیب خوشمزه ای به شما می دهد.

غذای خود را در بشقاب کوچک بکشید، ظروف بزرگ موجب می شوند غذای بیشتری بردارید
سالاد و سبزیجات را نیز در کنار غذایتان در بشقاب قرار دهید تا ظرفتان پر به نظر برسد. با این روش در حقیقت ذهنتان را فریب می دهید و اشتهای کاذب شما فروکش می کند.

برای غذا خوردن وقت کافی در نظر بگیرید، عجله نکنید و لقمه هایتان را خوب بجوید
به جای قاشق از چنگال استفاده کنید تا زمان غذا خوردنتان طولانی تر شود، این روش موجب می شود که مغز فرمان سیری بدهد در حالی که شما پرخوری نکرده اید و در عین حال گرسنگیتان برطرف شده است.

غذاهای ساده و کم چرب مانند عدسی، لوبیا و سایر حبوبات پخته، سوپ، خوراک سبزیجات، سویا، نان و پنیر و سبزی، نان و پنیر گوجه فرنگی و خیار و ... را نیز در برنامه غذاییتان بگنجانید
این توصیه به این معنی نیست که حواستان به مقدار این غذاها نباشد. یادتان باشد که هدف شما کاهش دریافت کالری است پس زیاده روی نکنید.

گوشت قرمز کم چرب را حذف نکنید اما سعی کنید بیشتر از مرغ و ماهی استفاده نمایید
سرخ کردن بدترین روش طبخ ماهی است. برای خوش طعم شدن ماهی، آن را از چند ساعت قبل با آب لیمو ترش، فلفل و سیر مزه دار کنید و سپس در فر بپزید. اگر غذاهای ترش را می پسندید می توانید از مخلوط سبزیجات خرد شده و پخته شده (مانند سبزی پلو یا کوکو) و تمبر هندی در کنار ماهی استفاده کنید. برای پختن این مخلوط خوشمزه، تمبرهندی حل شده در آب را با سبزی های خرد شده بپزید و پس از غلیظ شدن به عنوان سس در کنار ماهی قرار دهید. توصیه می کنم این روش را امتحان کنید، پشیمان نمی شوید.

15 تا 30 دقیقه قبل از غذا یک لیوان آب بنوشید تا ولع شما برای غذا کاهش یابد
بعد از غذا نیز می توانید آدامس بجوید تا فرآیند جویدن به سیری شما کمک کند.

به جای نان های سفید از نان های سبوس دار استفاده کنید
نان سنگک یکی از بهترین نان های سنتی ماست که از آرد کامل (سبوس دار) تهیه می شود. برای میان وعده نیز بیسکوییت های سبوس دار را انتخاب کنید. حواستان باشد که بیسکوییت های کرم دار کالری بالاتری دارند.

وقتی برای خرید لبنیات وارد فروشگاه می شوید، به دنبال شیر و ماست کم چرب بگردید
پنیرهای کم چرب و کم نمک نیز در بازار پیدا می شوند، پس سالم ترین نوع لبنیات را انتخاب کنید.

اگر به رستوران می روید اول از همه رستوران سنتی را به فست فودها ترجیح دهید
. لازم نیست رژیم غذاییتان را بشکنید. کافیست غذای ساده و کم چرب انتخاب کنید. اگر از بهداشت رستوران اطمینان دارید حتما سالاد بدون سس نیز سفارش دهید. بهترین نوشیدنی آب است، اگر آب نخواستید دوغ را انتخاب کنید. نوشابه در محدوده ممنوعه است، پس وسوسه نشوید. هیچ اشکالی ندارد اگر بر خلاف همیشه فقط سوپ بخورید و یا برای خود و همسرتان یا فرزندتان یک غذا سفارش بدهید و شریکی آن را بخورید. غذاهای آب پز و یا کبابی را به غذاهای سرخ شده ترجیح دهید. به جای کباب کوبیده می توانید کباب برگ، چنانچه و یا جوجه کباب را انتخاب کنید. برای تنوع هم که شده به جای گوشت قرمز ماهی بخورید.
اگر هوس فست فود کردید، خودتان در خانه آن را تهیه کنید. به عنوان مثال برای تهیه پیتزا، سوسیس و کالباس را فراموش کنید. گوشت کم چرب، مرغ و از همه مهم تر سبزیجات انتخاب های خوبی هستند. چه اشکالی دارد پیتزای بدون پنیر را هم امتحان کنید؟ اگر جای خالی پنیر شما را افسرده کرد هدف و انگیزه هایتان را برای کاهش وزن به یاد آورید. از گوشت کم چرب و سبزیجات خشک مثل آویشن برای تهیه همبرگر استفاده کنید. ساندویچ های خانگی مثل ساندویچ مرغ و کتلت نیز انتخاب های بعدی شماست اما این غذاها را با روغن کم، گوجه فرنگی میکس شده، قارچ، فلفل دلمه ای و ادویه های دلخواهتان بپزید. به شما اطمینان می دهم که این روش طبخ نیز طعم دلخواهتان را فراهم می کند.

مصرف قند، شکر، شیرینی، کیک، پاستیل، شکلات، آب میوه های صنعتی، بستنی، نوشابه، چیپس، پفک و اسنک های پر کالری را قطع کرده و یا به حداقل برسانید
حذف این خوراکی ها نه تنها ضرری برای بدن شما ندارد، بلکه سلامتی شما را نیز بهبود می بخشد.

در میان وعده ها می توانید به جای کیک و شکلات از مغزهای خام و بدون نمک، میوه ها، آب میوه طبیعی، سبزیجات، میوه های خشک مانند کشمش، توت و خرما همراه با چای کم رنگ استفاده کنید
مصرف میوه کامل بر آب میوه ارجحیت دارد، زیرا میوه کامل دارای فیبر بوده و به رفع گرسنگی و کاهش وزن کمک می کند. بر خلاف تصور عموم که قند موجود در عسل، میوه های تازه و خشک طبیعی بوده و موجب افزایش وزن نمی شوند، خوب است بدانید که این مواد غذایی نیز دارای کالری هستند، پس اعتدال را رعایت کنید. اگر شاغل هستید از شب قبل میان وعده های خود را آماده کنید تا به دلیل کمبود وقت به میان وعده های مضر و پرکالری پناه نبرید. سالاد میوه، سبزیجات خرد شده مثل هویج، کرفس و خیار برای محل کار بسیار مناسبند. می توانید سبزیجات خرد شده را با لیمو ترش مزه دار کنید.

به میزان کافی مایعات بنوشید
 8 لیوان آب در روز مایعات مورد نیاز بدن را تامین می کند. دوغ، آب میوه طبیعی، چای کمرنگ و چای سبز نیز نوشیدنی های خوبی به شمار می روند، اما به یاد داشته باشید که آب پاکیزه، سالم ترین نوشیدنی دنیاست.

از صبح که بیدار می شوید به فکر سوزاندن کالری حتی به میزان کم باشید
اگر وقت دارید ورزش یا پیاده روی کنید، اگر حسابی گرفتارید، 10 دقیقه زودتر از منزل خارج شوید، اتومبیلتان را کمی دورتر از مقصد پارک کنید و مسافت‌ باقی مانده را پیاده طی کنید. از مترو، اتوبوس و تاکسی زودتر پیاده شوید و بقیه راه را پیاده بروید.اگر مشکل زانو ندارید به جای آسانسور از پله رفت و آمد کنید. به نظافت و کارهای منزل هر روز رسیدگی کنید تا مقداری کالری بسوزانید. اگر بعد از اتمام کار روزانه فرصت داشتید به همراه دوستانتان به استخر بروید و کمی شنا کنید و یا حتی فقط در آب راه بروید. آخر هفته ها به کوه بروید. خلاصه از هر فرصتی برای سوزاندن کالری استفاده کنید، تاثیر همین فعالیت های کوچک را نادیده نگیرید و با انگیزه ادامه دهید.

 هرگونه نور آبی در اتاق خواب ممنوع
بسیاری از جزئیات زندگی مدرن امروز همانند نور آبی که از صفحه تلفن همراه یا ساعت دیجیتال زنگدار اتاق خواب شما منعکس می شود و ممکن است مساله ای کم اهمیت به نظر برسد، می تواندعلت بی خوابی شما باشند. امواج کوتاه موجود در نور آبی می تواند در روند به خواب رفتن شما اختلال ایجاد کند.
نکته: تلویزیون، کامپیوتر، مبایل و وسایلی از این دست که از خود نور آبی ایجاد می کنند یک ساعت قبل از خواب خاموش کنید و اگر امکان خاموش کردن آنها وجود ندارد حتما روی صفحه نمایش آنها را بپوشانید.

نگاه کردن به ساعت ممنوع
وقتی شما در طول شب به صفحه ساعت نگاه می کنید منجر می شود تا خواب شما دچار اختلال شود. نگرانی از اینکه تا شروع روزی که در پیش دارید تعداد ساعات اندکی باقی مانده است مانع از خوابیدن شما می شود. از این رو ساعت زنگدار خود را در کشوی کنار تخت و یا زیر تخت خواب خود قرار دهید.
نکته: اگر ساعت دیجیتال زنگدار شما صفحه نمایش آبی رنگ دارد حتما از یک نوار سیاه رنگ برای پوشاندن صفحه آن استفاده کنید.

گردن خود را در هنگام خوابیدن در حالت خنثی قرار دهید
اگر از بیدار ماندن در اثر سفتی عضلات گردن خسته شده اید بهتر است بالش خود را سرزنش کنید. بالشی که زیادی بلند باشد یا بیش از اندازه تخت باشد منجر به ایجاد مشکلاتی برای شما می شود. ارتفاع بالش باید در سایز درست و مناسب برای شما باشد تا گردن شما در موقعیت خنثی قرار گیرد و به آن فشار وارد نشود.  برای کسانی که در هنگام خواب به پهلو می خوابند باید گردن بگونه ای قرار گیرد که بینی آنها در امتداد خطی فرضی که بدن را به 2 قسمت مساوی تقسیم می کند قرار گیرد. خوابیدن بر روی شکم منجر می شود تا گردن دچار چرخش شود از این رو بهتر است از خوابیدن در این حالت اجتناب شود.

نکته : گردن شما باید در در موقعیت های دیگر قبل از رفتن به تختخواب نیز در حالت خنثی قرار گیرید برای مثال هیچ وقت در هنگام تماشای تلویزیون نباید بدن در موقعیتی قرار گیرید که گردن دچار چرخش شود.

مجله پریونشن ، نکاتی برای پیشگیری از سکته مغزی خانم ها را فهرست کرده است .در این گزارش آمده است بیش از نصف 795هزار سکته مغزی که هر ساله در ایالات متحده رخ می‌دهد به خانم‌ها اختصاص دارد. بعلاوه، مطالعه‌ای جدید که در مجله نورولوژی منتشر شده، نشان می‌دهد کیفیت زندگی زنان پس از سکته مغزی متاسفانه بدتر از کیفیت زندگی مردان است.

هورمون ها، بارداری، وضع حمل و نیز دیگر عوامل خاص جنسی آنان را بیشتر از مردان در معرض خطر انسداد مرگبار عروق مغز قرار می دهد. در ادامه بر اساس نکاتی برای پیشگیری سکته مغزی خانم?ها به عوامل اصلی بروز سکته مغزی درزنان و هم به راه های مقابله با این عوامل اشاره خواهد شد.

1. عارضه بارداری
پره اکلامپسی هر چند شیوع چندانی ندارد و تقریبا کمتر از 5 درصد زنان باردار را مبتلا می سازد، اما یکی از بیماری های خطرناک دوران بارداری است که براحتی می تواند سبب مرگ مادر یا جنین شود. بعلاوه چه در دوره بارداری و چه پس از آن عامل خطرناکی در بروز سکته مغزی به شمار می رود. به همین دلیل اگر شما قصد باردار شدن دارید، حتما در فکر پیشگیری از این عارضه مهم باشید. راهکارهایی?برای پیشگیری از سکته مغزی خانم ها توصیه می کند، زنانی که به فشار خون مبتلا هستند یا طی دوره بارداری قبلی خود فشار خون بالا داشته اند و اکنون برای بار دیگر باردار شده اند، از هفته 12 بارداری تا زمان وضع حمل آسپرین با دوز پایین مصرف کنند. البته این یک تجویز عمومی نیست و کاملا به شرایط بیماری بستگی دارد و مصرف آسپرین در این دوره حتما باید تحت نظر پزشک صورت پذیرد. بعلاوه اگر شما روزانه کمتر از 600 میلی گرم کلسیم دریافت می کنید، توصیه می شود مکمل های خوراکی کلسیم را در برنامه خود بگنجانید، که البته این مورد هم باید با مشورت پزشک متخصص صورت پذیرد.
اگر طی دوره بارداری به فشار خون بالا مبتلا شده اید، حتما برای آگاهی از روش های مهار آن با پزشک خود مشورت کنید. هم داروهای مفیدی برای مهار فشار خون شما وجود دارد که مصرف آنها در دوران بارداری مشکل یا عوارضی برای مادر و کودک به همراه نخواهد داشت و هم تغییراتی در سبک زندگی می تواند شما را در این راه یاری کند. اما همه اینها از یک بیمار به بیماری دیگر متفاوت است و حتما باید به تشخیص، توصیه و تجویز پزشک معالج انجام شود.

2. مصرف قرص های ضدبارداری
مصرف این قرص ها خانم ها را در معرض خطر سکته مغزی قرار خواهد داد. به همین دلیل است که دستورالعمل فوق توصیه می کند حتما پیش از آغاز مصرف قرص های ضد بارداری فشار خون خود را کنترل کرده و از سلامت آن مطمئن باشید. بعلاوه اگر سیگار می کشید، هرگز از قرص های ضد بارداری استفاده نکنید. دکتر استیون نیسن به پریونشن گفته است: «اکنون می دانیم حتی زنان جوان تری که قرص های ضدبارداری مصرف می کنند و در عین حال سیگار هم می کشند، در معرض خطر بسیار بالاتر سکته مغزی و نیز حمله قلبی قرار خواهند داشت.»

3. هورمون درمانی
هورمون درمانی، که برای رفع برخی نارسایی ها مثلا در دوران یائسگی یا حتی برای درمان برخی سرطان ها کاربرد دارد با خطر ابتلا به بیماری های قلبی و عروقی، که سکته مغزی یکی از آنهاست، ارتباط دارد. نکاتی برای پیشگیری از سکته مغزی خانم ها تاکید می کند این روش ها برای افرادی که در معرض خطر سکته مغزی قرار دارند نباید به کار گرفته شود.

4. میگرن همراه با آئورا
احتمال ابتلای زنان به میگرن چهار برابر?مردان است. میگرن همراه با آئورا، میگرنی است که علاوه بر سردرد با علائمی نظیر اختلالات بینایی، سوزن سوزن شدن یا گزگز پوست، بی حسی، دشواری در تکلم و علائم دیگری از این دست همراه است که همگی ممکن است پیش از بروز سردرد نمایان شود. اگر به میگرن مبتلا هستید یا احتمال می دهید چنین باشد، حتما مساله را با پزشک خود در میان بگذارید تا چاره ای برای آن بیندیشد؛ زیرا هر چه دفعات حمله میگرنی بیشتر باشد، احتمال بروز سکته مغزی نیز بیشتر خواهد بود.

5. ضربان غیرمعمول قلب
این عارضه که به آتریال فیبریلیشن نیز موسوم است، رایج ترین مشکل ضربان قلب و یکی از عوامل اصلی بروز سکته مغزی است که البته خوشبختانه می توان آن را درمان کرد و از این طریق خطر سکته مغزی را کاهش داد. در واقع ضربان غیرمعمول قلب خطر سکته مغزی را چهار تا پنج برابر افزایش می دهد. هر چه سن زنان افزایش یابد، خطر ابتلا به ضربان غیرمعمول قلب نیز بیشتر می شود. اگر تپش قلب دارید و احساس می کنید قلب تان نامنظم می زند یا هر اشکال و ایراد دیگری در قلب خود حس می کنید حتما به پزشک متخصص مراجعه کنید. مهار کردن آتریال فیبریلیشن می تواند کمک موثری در کاهش خطر سکته مغزی باشد.

6. فشار خون بالا
دکتر نیسن می گوید: «رابطه میان فشار خون بالا و سکته مغزی یکی از محکم ترین پیوندها در میان تمام پیوندهای کشف شده در عالم پزشکی است.» شما هر چه فشار خون بالای خود را پایین تر بیاورید، درواقع، احتمال بروز سکته مغزی را کاهش داده اید. بهترین راه برای کاهش فشار خون بالا به توصیه دکتر بوشنل، نویسنده آن است که «به سبکی سالم زندگی کنید، یعنی ورزش منظم و تغذیه سالم را سرلوحه خود قرار دهید.»

اگر بخواهیم کمی دقیق تر باشیم، باید بگوییم فعالیت جسمانی منظم، سیگار نکشیدن، رژیم غذایی سرشار از میوه ها، سبزیجات، حبوبات، آجیل سالم و بهداشتی، روغن زیتون و نیز مصرف کم چربی های اشباع، همگی در کنار هم می تواند به مهار فشار خون بالا و کاهش خطر سکته مغزی کمک کند. البته نگاهی به پژوهش های جدید می تواند راهگشاتر و دلگرم کننده تر باشد: یک مطالعه جامع در نشریه پزشکی آمریکا می گوید یک رژیم غذایی کامل و البته متوازن می تواند بیش از رژیم های غذایی که فقط بر غذاهای کم چرب تاکید می کند در کاهش خطر بروز بیماری های قلبی ـ عروقی موثر باشد.